Tarih Metodu

Yanıt Açıklaması: Kongre kavramı İkinci Meşrutiyet döneminde dilimize girmiştir. Mütareke döneminde kongre kavramıyla, temsili güce sahip, ülkenin ya da bölgenin siyasî ve idarî geleceğiyle ilgili kararlar alan, bunların gerçekleşmesini sağlamak için gerekli yapıları kuran organizmalar kastedilmiştir.

Yanıt Açıklaması: Tahrir : Osmanlı Devleti, yeni fethettiği memleketler ile kendi arazisini, toprağın mülkiyet ve tasarruf biçimini ve vergi miktarını tayin ve tespit etmek gayesiyle belirli zamanlarda imparatorluğun çeşitli topraklarına dair istatistikî bilgiler derlemekteydi. Divanî: Osmanlılar zamanında özellikle erken dönemlerde Divan-ı Hümayûnda kayıtların tutulduğu yazı çeşididir. Hızlı ve ince kalem ile yazılana divanî kırması adı verilirdi. Siyakat: Osmanlı Devleti’nde özellikle maliye ile ilgili yazışmalarda kullanılan bir yazı çeşididir. Rik’a :Türkler tarafından icat edilen, kullanılan ve yaygınlaştırılan Arap harflerinin yazı cinslerinden biridir.

Yanıt Açıklaması: İlk İslâm sikkesi Emevî halifesi Abdu’l-melik b. Mervân (685-705) tarafından hicrî 74 (milâdî 695) yılında bastırılmıştır. Doğru cevap A’dır.

Yanıt Açıklaması: Epigrafik kaynaklar (kitabeler/yazItlar) umumiyetle yapılar, mezartaşları, çeşitli eşyalar ve sert cisimler üzerine kaydedilmiş yazılı metinlerdir.

Yanıt Açıklaması: Değerlerden arınmanın mümkün olduğunu savunanlar, pozitivist sosyal bilimcilerdir. CEvap C şıkkıdır.

Yanıt Açıklaması: Soruda verilen yargılardan yalnızca I ve II. yargılar Ceditçilk hakkında doğru yargılardır. Sovyet döneminde Ceditçiliğe bakış kimi zaman ılımlı kimi zaman ise sert karşılanmışken Batı'daki son araştırmalar, bu hareketi bir fikir çatışması olarak görmekten ziyade hareketin ekonomik, kültürel ve sosyal yönlerine eğilmektedir.

Yanıt Açıklaması: Wilhelm von Rubruck, Fransa kralının Haçlı seferine katıldıktan sonra Volga civarına seyahat etmiş, orada Sartak Han’la görüşmüştür. Daha sonra Batu’yu ziyaret etmiş, oradan Moğolistan’a gitmiş (1253), 6 ay kadar Moğol hükümdarının yanında kaldıktan sonra ülkesine dönmüştür. Seyahatnamesinde Moğol ülkesindeki sosyal hayatı, Moğolların Hıristiyanlığa olan tavırlarını ve Han ailesi hakkındaki izlenimlerini kaleme almıştır. Eser Türkçeye de çevrilmiştir: Moğolların Büyük Hanına Seyahat (1253-1255).

Yanıt Açıklaması: İsmail Hami Danişmend'in İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi adlı eseri Osmanlı tarihçilerinden ziyade Osmanlı tarihi hakkında kronolojik bir anlatı sunmaktadır. Doğru cevap E'dir.

Yanıt Açıklaması: Milli Mücadele ve Cumhuriyet dönemine ait çok sayıda anı vardır. Biz burada belli başlı olanlardan sadece bir kaç tanesini örnek olarak vereceğiz. Mustafa Kemal Atatürk’ün Nutuk’u belgesel kaynak olmanın yanı sıra, anı türündeki eserlere de örnek verilebilir. Olağanüstü yeteneklere sahip bir liderin bitmiş, çökmüş denilen bir toplumu ayağa kaldırması, onurlu bir hale getirmesi dile getirilmiştir. Hiç kuşkusuz Nutuk, bir anı eseri olarak Atatürk’ün bakış açısını yansıtır.Doğru yanıt D şıkkıdır.

Yanıt Açıklaması: Basın, kamuoyu oluşturulmasında, halkın bilinçlendirilmesinde ve topluma haber ulaştırılmasında önemli bir işlev görmekte olan organlara verilen genel addır.

Yanıt Açıklaması: Eski Çağ kaynakları yazılı ve yazısız olmak üzere ikiye ayrılır. Yazılı kaynaklar, esas itibariyle iki gruptan meydana gelirler: Yazıt, sikke gibi bir olayın doğrudan doğruya parçası olanlar “birincil”; antik tarihçilerin yazdıkları ve nesnel olmayan kaynaklar ise “ikincil” kaynaklar diye ayrılmaktadır. Birinci elden kaynaklar, haber verdikleri olaylarla bağlantılı ve ilişki halinde olmuşlardır. Örneğin bir yazıt, anlatmak istediği konu ile doğrudan doğruya ilgili olarak yazılmıştır. Aynı durum, sikkeler ve papirüsler için de geçerlidir. Bu nedenle, birinci elden kaynakların ifadelerindeki doğruluk değeri, edebi kaynaklara göre daha tarafsızdırlar. Zira birinci elden kaynaklar, değerlendirme ve yorumlama yerine yalnızca haber verirler; bunlar kendilerinden sonraki dünyadan daha çok içinde bulundukları zamana yönelmişlerdir. Bu nedenle de, ikinci elden kaynaklara göre daha güvenilir bir nitelik taşımaktadırlar. Birinci elden kaynakların bir dezavantajı, bunların belli bir bağlantı içinde olmayan dağınık haber vermeleri; yani yalnızca münferit bazı soruları yanıtlamalarıdır.

Yanıt Açıklaması: Bursalı Mehmed Tahir , Osmanlı Müellifleri, I-III, İstanbul 1915-1924; Mehmed Cemaleddin , Osmanlı Tarih ve Müverrihleri, (Hazırlayan: Mehmet Arslan), ıstanbul 2003; Franz Babinger , Osmanlı Tarih Yazarları ve Eserleri, (Çeviren: Coşkun Üçok), Ankara 1982; Agâh Sırrı Levend , Gazavâtnâmeler ve Mihaloğlu Ali Bey’in Gazavâtnâmesi, Ankara 1956 gibi eserler önemli başvuru kitaplarıdır. Ayrıca İslâm Ansiklopedileri’nin ilgili maddelerinde de Osmanlı döneminde eser kaleme almış tarihçiler hakkında bilgiler bulunabilir. Türkçe olarak yazılmış bir diğer önemli tarih İsmail Hami Danişmend ’in kronololojik olarak kaleme aldığı, İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi’dir. Özellikle belirli bir tarihteki bir hadise hakkında hızlı ve özet bilgi edinilmek istendiğinde bu esere müracaat edilmelidir. Eserin 4 cildi siyasi tarih, beşinci cildi ise Osmanlı devlet ricalini anlatır.

Yanıt Açıklaması: Hayrullah Efendi, Tarih-i Devlet-i Aliye-i Osmaniyye adlı eserinde I. Ahmed devrine kadar Osmanlı tarihini dünya tarihine paralel olarak anlatan tarihçidir.

Yanıt Açıklaması: Arşivlerde araştırma yapmak için Osmanlı döneminde kullanılan el yazısı türlerini de bilmek gerekir. Yeniçağ tarihi araştırmalarında divanî ve siyakat yazısı önemlidir. Yakınçağ tarihi araştırmaları için ise rik’a yazısı öğrenilmelidir.

Yanıt Açıklaması: Padişah çocuklarının doğrum, sünnet ve düğün törenlerinin anlatıldığı eserlere Surna^me ismi verilir. Bu eserlerde şenliklerde yapılan eğlenceler, törenler ayrıntılı olarak tasvir edilir. Surna^meler özellikle kültür tarihi ama aynı zamanda iktisadi tarih açısından da önemli eserlerdir. Doğru cevap E'dir.

Yanıt Açıklaması: P. Carpini, (ö. 1252), W. Rubruck (1210-1270), M. Polo (1254-1323), İbn Battuta (1304-1368) ve S. von Herberstein’in (1486-1566) seyahatnameleri, Altın Orda ülkesi, yönetimi ve sosyal hayatı konusunda dıştan bir bakışı ortaya koymaktadırlar.

Yanıt Açıklaması: 1956 yılında Moğolistan’ın Bugut şehri yakınında bulunan ve Gök-Türkler dönemine ait olan yeni bir yazıttır. Bilim dünyasına önemli yenilikler kazandırdı. Bu yazıt, Gök-Türk döneminde yazılanların en eski tarihlisiydi. Taşın üç tarafı Soğd dilinde yazılmış olup, dördüncü yüzü Sanskrit ve Brahman dillerindedir.

Yanıt Açıklaması: Çizili ve Görsel Malzeme: Arşivlerde yazılı belgeler dışında, harita, plan, kroki, resim hatta 19. yüzyıl ve sonrasında fotoğraflar da bulunabilir. Bunlar da belgeleri destekleyici, hatta bazen tek başına kaynak olabilirler. Mesela, yapılan bir sarayın planı; savaş sonunda yapılan sınır anlaşmasının haritası vs. gibi çizimler dönemin sosyal ve siyasi olaylarını açıklamada önemi büyük, vazgeçilemeyecek kaynaklardandır.

Yanıt Açıklaması: Şehnâme yazıcılığı, Fatih devrinde başlamış, II. Bâyezid devrinde devam etmiş ve Kanunî döneminde resmî bir müessese hâline gelmiştir. İlk şehnâmeci Ş ehdî ’dir ama bu tarihçi eser yazmamıştır. II. Bâyezid’in emriyle İdris-i Bitlisî , Heşt Bihişt isimli eseri Farsça kaleme almıştır ve bu eserde ilk sekiz Osmanlı padişahını anlatır. II. Bâyezid’ın emriyle tarih kaleme alan bir diğer tarihçi de İbn Kemal ’dir. İbn Kemal’in Türkçe olarak kaleme aldığı Tevârîh-i Âl-i Osmân adlı eseri Osmanlı tarihçiliğinde bir dönüm noktasıdır. İlk resmî şehnâmeci Arifî Fethullah Çelebi ’dir ve Şehnâme-i Âl-i Osmân isimli 60 bin beyitlik bir eser yazmıştır. En meşhur Osmanlı şehnâmecisi Seyyid Lokman bin Hüseyin el-Âşurî el-Urmevî ’dir ve 27 yıllık şehnâmecilik görevinde Hünernâme, Selim Han-nâme (Şehnâme-i Selim), Şehinşah-nâme, Zübdetü’t-tevârih (Tomar-ı Neseb-nâme-i Hümâyûn), Zafer-nâme gibi birçok eser telif etmiştir. Bir diğer şehnâmeci Talîkîzâde Mehmed Subhî Efendi , şehnâme, şehnâme-i Hümâyûn (Yanık seferi) ve Eğri Seferi şehnâmesi’ni hazırlamıştır. Talîkîzâde’den sonra yerine Hasan Hükmî tayin edilmiştir ancak Hasan Hükmî bir eser ortaya koyamamıştır. Ondan sonra da resmî olarak yeni bir şehnâmeci tayin edilmemiştir.

Yanıt Açıklaması: Hükümdarların şecereleri, tahtta kaldıkları yılların, kullandıkları isim, unvan ve künyelerin tespiti ve hanedan üyeleri arasındaki akrabalık ilişkileriyle ilgili araştırma yapmak isteyenlerin Jeneoloji kitaplarına bakmaları gerekir.