Çatışma ve Stres Yönetimi 2

Yanıt Açıklaması: Stres yanıtını açıklayan kuramlar; biyolojik kuramlar, psikolojik kuramlar, sosyal kuramlar, sistem yaklaşımları ve diğer kuramlar olarak sıralanabilir. Sistem yaklaşımları, bütüncül sağlık modeli, psikosomatik kuram ve canlı sistemler yaklaşımı olrak üçe ayrılır.

Yanıt Açıklaması: Kişilik Bozuklukları, çocukluk döneminde başlayan, zamanla sabitleşen, mutsuzluğa veya bozulmaya yol açan, katı ve yaygın nitelikteki öznel yaşantılar veya kültürel normlardan sapma olarak tanımlanmaktadır. Kişilik özelliği ile kişilik bozukluğu arasındaki en önemli farklar; mesleki alanda işlevsellikte, toplumsal uyumunda ve insan ilişkilerinde bir bozulma, sorunların farkında olmama ve insanları kendi istekleri doğrultusunda değiştirmeye kalkmasıdır. Esneklik gösterebilmede kişilik özelliği ile kişilik bozukluğu arasındaki önemli bir farktır. Esneklik, sahip olduğu kişilik yapısına karşın, farklı değerlendirebilmeyi ve davranabilmeyi ifade eden bir kavramdır.

Yanıt Açıklaması: Rekabetçi, hırslı, telaşlı ve iş düşkünü özelliği gösteren insanlar sıradan insanlara göre daha fazla stres yaşamaya eğilimlidirler. Ancak sabırlı insanlar bu türden insanlar değildirler.

Yanıt Açıklaması: Evlilik aslında olumlu bir stres kaynağıdır. Her ne kadar evlilikler şirket ortaklığı gibi ortaklık akdi ile yürütülmese de, evlilik, hayatın, sorumlulukların, beklentilerin paylaşıldığı sosyal bir ortamdır. Evlilik bir genç çiftin dediği gibi “farklı iki hayatın tek bir hayatta birleştirilmesidir”. Evliliğe hazırlanma, evlenme, misafirler derken yaşanılan koşuşturmalar, yaşam tarzındaki farklılaşma hepsi ortaya çıkan olumlu stresin birer parçasıdır. Paylaşımların, iletişimin azalması, sorumlulukların artması gibi durumlarda olumsuz stres ortaya çıkmaya başlar. Evlilikte olumsuz stresi ortaya çıkaran nedenlerin başında evlilik öncesindeki beklentilerin karşılanamaması gelmektedir. Beklenti düzeyi çok yüksek eşler evlilik sonrasında eşinin davranışlarını olduğu gibi kabul etmeyebilirler. Ortak noktanın bulunması yerine eşlerin birbirinin üzerinde baskı yaratmaya çalışması, diğerinin davranışlarını değiştirmeye çalışması aile ortamında stresin artmasına neden olur.

Yanıt Açıklaması: Paranoid kişilik özelliği gösterenler, Alıngan, kuruntulu, kıskanç, önyargılı, tartışmacı/ kavgacı, insanlarla ilişkilerinde mesafeli, ciddi v soğuk, şaka kaldırmayan kişilerdir.

Yanıt Açıklaması: İnsanların emosyonel durumlarının beden sağlıklarını etkileyebilecekleri uzun süreden beri bilinen bir gerçektir. Günlük konuşmalar içinde sık duyduğumuz kalp hastalıkları, ülser, migren veya dinlenme ile geçmeyen yorgunluk stres kaynaklı olabilmektedir. Son yıllarda yapılan çalışmalar, stres ile kanser arasında da bir ilişkinin olabileceği yönündedir. Yoğun ve uzun süreli stresin etkilerinin sonucunda ortaya çıkan bu hastalıklara psikosomatik hastalıklar denir.

Yanıt Açıklaması: Programlar üç amaçtan yola çıkılarak belirlenebilir. İş stres faktörlerini teşhis etme ve belirleme Stresin çalışanlar üzerindeki etkilerini belirleme Stresin negatif etkileri ile başa çıkmada çalışanları desteklemektir.

Yanıt Açıklaması: Olumsuz düşünceleri yeniden yapılandırırken öncelikle böylesi olumsuz düşüncelerin fark edilmesi önemlidir. Daha sonra da bu düşüncelerle mücadele edip, akılcı düşüncelerle değiştirilmesi hedeflenir. Olumsuz düşünceleri ortaya çıkarmak için stresin başlaması ya da sürmesinde etkili olan düşüncelere odaklanılmalıdır. Örneğin ”O sırada zihnimden ne geçiyordu?” Kimi zaman bu düşünceleri yakalamak zor olduğundan duyguların (üzüntü, sıkıntı, öfke gibi) yoğunlaştığı durumlardan yola çıkarak o sırada zihinden geçen düşünceler gözden geçirilir.

Yanıt Açıklaması: Kişinin kendisi, kişisel deneyimleri ve diğer kişiler hakkında yargıları iki kategoriden(hep iyi veya hep kötü, bütünüyle yetersiz ya da bütünüyle başarılı, kusurlu ya da mükemmel gibi) birinde yer alır. Olayları “siyah ya da beyaz” şeklinde değerlendirir.

Yanıt Açıklaması: Stres bireyden bireye farklılıklar gösterebilir. Aynı çalışma ortamında, aynı işi yürüten kişilerin olaylar karşısında verdiği tepkiler farklı olabilir. Bunun yanı sıra, farklı çalışanlar aynı işi yürütürken, yüksek başarı amacı taşı yan biri için işle ilgili gerilimler onun başarı isteğini kamçılarken, bir başkası bu durumla başa çıkabilme yetersizliğinden stres duyabilir. Yani, yeteneksel düzey, kişilerin daha az ya da daha çok stres duymalarına neden olabilir. Çok yetenekli kişiler az yetenekli kişilere göre işlerini daha kolay yaptıkları için daha az stres yaşarlar. Hatta stres tepkisi, kişinin olaya verdiği tepkiye bağlı olarak ortaya çıkar ki, aynı olay farklı kişilerde, hatta bazen aynı insanda farklı zamanlarda farklı tepkilerin ortaya çıkmasına neden olabilir.

Yanıt Açıklaması: Stres yönetiminde kullanılan bireysel stratejiler; stres yaratan olumsuz düşüncelerin yeniden yapılandırılması, davranışsal düzenlemeler, gevşeme egzersizleri, zaman yönetimi, problem çözme becerileri, iletişim becerileri, beslenme ve sağlıklı yaşam konularıdır.

Yanıt Açıklaması: Aile içinde özel gereksinimli birey varlığında ortaya çıkacak stres nedenleri arasında, ailenin kurduğu hayallerin yıkılması ve gelecek kaygısı ilk sırada yerini almaktadır. Ortaya çıkan tıbbi ve sosyal gereksinimlerden dolayı pek çok uzmana ve kuruma başvurma gereği, ekonomik gereksinimler diğer önemli stres kaynaklarıdır. Özel gereksinimli bireyin tıbbi tedavi, bakım, beslenme, ulaşım, özel eğitim gibi özel gereksinimleri ailelerin ekonomik açıdan güçlükler yaşamasına neden olmaktadır, Aile içinde özel gereksinimli bireyin varlığı durumunda, başlangıçta bir süre inkâr etme yolu seçilirken, daha sonra aile içinde karşılıklı suçlamalar baş gösterir. Sosyal ortamlarda bulunamama, çeşitli açıklamalar yapmak zorunda kalma, çevreden kaynaklanan farklı tepkiler (acıma-uzak durma-suçlama-kızma) aile üzerindeki baskıyı artırmakta ve duygusal açıdan stres yaşamalarına neden olmaktadır. Bu nedenle aileler özel gereksinimli bireyi mümkün oldukça sosyal çevrelerinden gizlemeye çalışırlar ve bu tepkilerle karşılaşmamak için sosyal ilişkilerini sınırlandırırlar. Bakım hizmetinin uzun sürmesi özel gereksinimli bireyin bakımını üstlenen kişi ya da kişileri yormaktadır. Özel gereksinimli bireyin yaşamını başkasına bağımlı bir şekilde sürdürmek zorunda olması, bakımı üstlenen kişinin zamanının çoğunu bireyin temizliği, beslenmesi, giyinmesi, hareket ettirilmesi gibi işlerle geçirmesine neden olarak, kendi ihtiyaçlarından vazgeçmesi ya da ertelemesini gerektirecektir. Bu tip değişiklikler hem bakıma ihtiyacı olan hem de bakımı üstlenen kişide stresin ortaya çıkmasına neden olacaktır. Bir başka stres kaynağı da fiziksel çevrenin özürlü, sakat ya da engelli bireyler için uygun olmayışıdır. Fiziksel çevrede özürlü, sakat ya da engelli bireyler için düzenlemeler yapılmaması bir taraftan bu kişilerin hareket kabiliyetini kısıtlamakta, belli bölgelerde mahsur kalmalarına neden olmakta, tıbbi ve iyileştirme hizmetlerine ulaşmalarını zorlaştırmakta, diğer taraftan sosyal ve mesleki yaşamları etkilenmektedir.

Yanıt Açıklaması: Leymann (1996) çalışmasında psikolojik şiddet unsurlarını beş ana başlıkta toplamaktadır. Bu başlıklardan birisi kişinin sosyal temaslarda bulunması üzerinde etkili faktörleri içermekte ve iki tane alt başlık içermektedir. Bu alt başlıklar arasında: iş arkadaşlarının kişiyle konuşmaması, konuşmasının yasaklanması, ve kişinin diğer çalışanlardan izole bir ortamda çalıştırılması yer almaktadır.

Yanıt Açıklaması: Stres yaşantılarında kişilerin kullandığı olumsuz düşüncelerin bazı ortak özellikleri vardır. Aşağıda sık kullanılan olumsuz düşünce kalıpları ve ilişkili örnekler sunulmaktadır: Seçici Soyutlama (Delilleri yok sayma ya da zihinsel filtreleme olarak adlandırılır.): Eldeki bilginin sadece küçük bir kısmına bakarak yargıya varılır. Deliller yok sayılarak veya ihmal edilerek duruma bakışta kişinin yanlılığı pekişir. Örnek: “Bütün arkadaşlarımı kaybediyorum, hiç kimse artık beni umursamıyor” Keyfi Çıkarsama: Herhangi bir kanıt olmaksızın ya da aksi yönde kanıta rağmen yoruma varılır. Örnek: “Bu işe alınmayacağım” “Annemler bu hafta telefon etmediler. Her halde evde bir aksilik var” Aşırı Genelleştirme: Bir ya da birkaç ipucundan hareketle daha genel yorumlara ulaşılır. Örnek: “Bu dersle başım belada, hayatımın her alanında yetersizim, hiçbir şeyi doğru dürüst yapamıyorum” Abartma ve Küçültme: Bir nitelik, olay ya da duyumun önemini ya aşırı abartır ya da küçümser. Örnek: “Sözünü kesmem saygısızlıktı, yaptığım affedilmez bir hataydı” Kişiselleştirme: Herhangi bir temeli olmamasına ya da çok küçük bir bağıntı olmasına rağmen çevresel olayları kendisiyle ilişkilendirir. Olayların olumsuzluğundan kendisini sorumlu tutar ve suçlar. Örnek: “Arkadaşım selam vermediğine göre beni sevmiyor” “Belki ben olmasam işler daha hızlı yürüyecek” İkili (hep ya da hiç biçiminde) düşünme: Kişinin kendisi, kişisel deneyimleri ve diğer kişiler hakkında yargıları iki kategoriden (hep iyi veya hep kötü, bütünüyle yetersiz ya da bütünüyle başarılı, kusurlu ya da mükemmel gibi) birinde yer alır. Olayları “siyah ya da beyaz” şeklinde değerlendirir. Örnek: “İnsan bir işi en iyi şekilde yapmayacaksa hiç başlamasın daha iyi”

Yanıt Açıklaması: İşlerin yeniden tasarımı, çalışma şartlarının iyileştirilmesi, sağlık programları, örgütsel yapıya ilişkin düzenlemeler, zaman yönetimi, sosyal destek, amaç belirleme faaliyetleri, çatışmayı azaltma, katılımlı yönetim stres yönetimine yardımcı genel programlardandır.

Yanıt Açıklaması: Kişilik özelliği, kişinin kendisini ve çevresini algıladığı, alışılmış¸ tarz ve davranış¸, tepki gösterme biçimleriyle belirginlik kazanırlar. Beslenme alışkanlığı ise kişilik özelliğinin belirginlik kazanmasında etkili değildir.

Yanıt Açıklaması: İş yerinin fiziksel koşulları ile ilgili bir diğer konu da ergonomi ile ilgilidir. Ergonomi, iş makine teçhizatının insan bedenine uyumlu bir şekilde dizayn bilimidir. Bu bilim, endüstri mühendisliğini ve bu araçları kullanan kişilerin limitleri ile fiziksel ve psikolojik ihtiyaçlarını buluşturan bir alandır.

Yanıt Açıklaması: Leymann'a (1996) göre psikolojik şiddet; bir kişi ya da grup tarafından bir kişiye sistemli bir şekilde düşmanca ve ahlakdışı bir şekilde uygulanan psikolojik terördür. Psikolojik şiddet davranışının amacı; hedef üzerinde üstünlük kurmak, buyruğu altına almak, korkutarak kontrol altında tutmak ve bezdirerek yok etmektir. Psikolojik şiddet; hiyerarşik bir yapılaşmanın olduğu gruplarda ya da zayıf bir kontrolün olduğu örgütlerde güçlünün diğer kişilere psikolojik yollardan baskı yapmasıdır. Herhangi bir anlam karışıklığı olmaması için, öncelikle birbirinden farklı kavramlar olan saldırganlık, zorbalık ve psikolojik şiddetin tanımlarından bahsetmek gerekir. Saldırganlık, ya da diğer bir anlatımla şiddet, bir sonuçtur. Sistematik değildir. Türk Dil Kurumu sözlüğünde "Bireyin kendi düşünce ya da davranışlarını, dıştaki direnmelere karşın zorla karşısındakilere benimsetme çabası" olarak tanımlanmaktadır. Zorbalık (bullying) sistemli ve tekrarlanarak gerçekleşen bir durumdur. Yavuz'a (2007) göre bu davranışı yapanlar ile bu davranışa maruz kalanlar arasında bir güç dengesizliği vardır. Psikolojik şiddet (Mobbing) ise daha çok rafine (ince) şiddet biçiminde başlamakta ve kurban sosyal ortamdan dışlanmaktadır. Zorbalık (Bullying), kaba davranış ve söz olarak uygulanırken, Mobbing (Psikolojik Şiddet) her tür incitici ve küçük düşürücü tutum ve davranış olarak ortaya çıkmaktadır.

Yanıt Açıklaması: Şizotipal kişilik özelliğine bağlı stres yaşayanlarla mümkün olduğunca birarada olmaya çalışılmalıdır. Sosyal ortamlara katılabilmesi için uygun koşullar yaratılmalıdır. İletişim, ilişki kurma ve diğer sosyal becerilerini geliştirmesi için yardımcı olunmalıdır. Zaman zaman neyin gerçek, neyin gerçekdışı olduğunu ayırt etmede zorluklar yaşadığı unutulmamalıdır.

Yanıt Açıklaması: Bireysel stres kaynakları kişilerin hayalleri, istekleri, ihtiyaçlarının yanı sıra yetenekleri, karakterleri, mizaçları ve kişiliklerinden oluşmaktadır. Stresin kaynağı bizzat bireyin kendi kişiliğidir. “Kişileri etkileyen olaylar değil, olaylara verdikleri anlamlardır.” Kişisel düşünce farklılıklarının yanı sıra anne-baba-aile, eş, çocuklarla ilgili sorunlar, ya da onların yaşadıkları sorunlar, aşkları, sevgileri, yaşam tarzları, yaşadıkları evlilikleri, boşanmaları, sağlık ve ekonomik durumları hep birer stres kaynağıdır.