Toplumsal Değişme Kuramları

Yanıt Açıklaması: Geleneksel toplum yapısı yüz yüze ilişkilere dayalıdır, diğer bilgiler modern toplum yapısıyla ilgilidir.

Yanıt Açıklaması: Çağdaş toplum ve uygarlık iki temel devrim etrafında şekillenir. Endüstri devrimi ve 1789 siyasi devrimi. Siyasi bir devrim olarak 1789 Fransız Devrimi ile doruğa çıkan eski düzenin tasfiyesi süreci modern siyasi bir yeni model olarak ulus-devletin gelişimi ile tamamlanmıştır. Bu iki devrimin sonucunda merkezi devlet güç kazanmış; merkezi devletin uygulama ve siyaset etme kapasiteleri artmış; ekonomi üretim ve ticaret ekseninde olağanüstü gelişmiştir. Merkezi devlet toplumsal ilişkileri, üretim ve ticareti düzenlemede, üretim ve ticaretin gelişmesinde içerde güçlü bir aktör haline gelmiştir.

Yanıt Açıklaması: “Kendi kendini doğrulayan kehanet”, “rol modeli” ve “niyetlenilmemiş neticeler” gibi kavramları sosyolojiye kazandırmış olan Merton, ayrıca “sapkınlık” kavramını geliştirmiş ve açık ile gizli işlevler arasındaki farkı da ortaya koymuştur. Bununla birlikte, Parsons’ın kuramına gelen eleştirilere karşı kuramı yeniden şekillendiren Merton, bir yandan işlevselciliği savunurken diğer yandan çok büyük ve genel bir teori olarak görmüş ve orta büyüklükte bir teorinin büyük anlatılara yeğlenmesi gerektiğini vurgulamıştır. Bu çerçevede kuramcı, Parsons’ın teorisini sınırlandırmak için “işlevsel birlik”, “evrensel işlevselcilik” ve “kaçınılmazlık” olmak üzere 3 temel nokta belirlemiştir. Doğru cevap D’dir.

Yanıt Açıklaması: 1865 yılında İstanbul’da “İttifak-ı Hamiyet” adlı gizli bir örgütün çatısı altında bir araya gelen Genç Osmanlılar arasında tümüyle ortak bir eğilimden bahsetmek zor olmakla birlikte, temel hedeflerinin anayasal bir sistemin inşa edilmesi olduğu söylenebilir. Genç Osmanlılar Tanzimat dönemi ıslahatlarına şüphe ile yaklaşmışlardır. Bununla birlikte, Genç Osmanlılar’ın eleştirilerinin hedefinde saray değil Bâb-ı Ali yer almıştır. Bâb-ı Ali, sadece bir istibdat rejimi inşa ettiği için değil, Avrupa kültürünün en yüzeysel kısımlarını benimsediği için eleştirilmiştir. Dönemin Bâb-ı Ali yöneticilerine yöneltilen bir diğer eleştiri ise, engin şeriat denizinin ortaya çıkardığı büyük fırsatların ihmale uğraması ile ilgilidir. Doğru cevap D’dir.

Yanıt Açıklaması: Mübeccel B. Kıray ise Türk sosyolojisinde toplumsal değişmeyi açıklamak üzere yapısal-işlevselci yaklaşımı kullanmış ve bu teoriye kavramsal katkılar yapmıştır. Ona göre bir toplumsal yapı dört unsurdan müteşekkildir: mekan/ekolojik çevre nüfus organizasyon değerler sistemi Kıray toplumsal yapının bu unsurların karşılıklı etkileşimi ile bir uyum içerisinde bulunduğunu ifade eder. Bu unsurlardan birisinde gerçekleşen değişimlere bağlı olarak sosyal uyum da bozulur ve değişim ortaya çıkar. Kıray’ın teoriye yaptığı en önemli katkı bu değişimin gerçekleşme mekanizmasına dair geliştirdiği açıklamalardır. Ona göre bir toplumsal yapıda bir tipten diğerine geçiş gerçekleşirken her bir unsur aynı hızda hareket etmez. Özellikle maddi unsurlar ile değerler arasındaki bu uyumsuzluk değişimi bir değer krizine dönüştürebilme riskine sahiptir. Bu riski gidermek üzere Kıray’a göre değişimi kolaylaştıran ve toplumsal bütünleşmeyi sağlayan tampon kurumlar ortaya çıkar. Bu kurumlar eskinin örüntülerini belirli bir düzeyde sürdürerek yeniye geçişi kolaylaştırır ve değişimin bir kriz olarak yaşanmasının önüne geçerler.

Yanıt Açıklaması: Genç Osmanlılar için öncelikli hedef anayasal bir yönetim modelinin benimsenmesidir. Bu sayede hem kanun hâkimiyeti sağlanabilecek hem de azınlıkların kendi devletlerini kurma arzularının önüne geçilebilecektir

Yanıt Açıklaması: Bir büyük dönüşümü ya da inkılabı temsil eden Kanun-i Esasi ancak kısa bir süre yürürlükte kalabilmiştir. II. Abdülhamit, anayasadan kaynaklı yetkisini kullanarak ve Osmanlı-Rus Savaşını bahane ederek, 14 Şubat 1878’de Meclisi süresiz tatil etmiştir. Her ne kadar, kısa bir süre sonra tekrar meclisin açılacağına dair sözler verse de, 1908 yılına kadar bu gerçekleşmemiştir. Bu süre zarfında II. Abdülhamit, mutlak bir güç sahibi olarak iktidarda kalmıştır.

Yanıt Açıklaması: Parsons’un yaklaşımında toplum, dengeyi sağlama eğiliminde olan birbirine bağımlı parçaların toplamı bir sistem olarak görülmüştür. Başka bir ifadeyle, toplum farklılaşmış kurumların birbirini tamamlayan işlevlere sahip olduğu bir sosyal sistemdir. Söz konusu sosyal sistem bir bütün olarak işlemekte ve sürekli uyum üretmektedir. Ayrıca toplumda mevcut olan farklılaşma ve bütünleşme mekanizmaları bu sosyal sistemin dengesinin devamı için önemlidir. Toplumsal yapı ve değişme anlayışını Weber’in toplumsal eylem fikri üzerine bina eden Parsons’a göre, beşeri eylem sistemlerinin en küçük birimi olan eylem, kendi içinde aktör, hedef, durum ve normlar olmak üzere dört bileşene ayrılmaktadır. Dolayısıyla her biri birbiriyle ilişkili olan tüm bu kavramların en kapsayıcı olanı sistem kavramıdır. Doğru cevap B’dir.

Yanıt Açıklaması: Parsons Sosyoloji'de genel denge yaklaşımı denilince akla gelen bir isimdir; çatışmacı teoriler denilince akla gelen isimlerden biri değildir. Doğru Cevap D'dir.

Yanıt Açıklaması: Hirfet, Osmanlı Devleti’nde kunduracılık, duvarcılık, demircilik, marangozluk, dokumacılık gibi küçük el sanatlarına verilen isimdir. A şıkkında verilen ayan ise, Osmanlılarda şehir ve kasabalarda devletle halk arasındaki ilişkileri düzenleyen kimselere verilen isimdir. Dolayısıyla, doğru cevap C'dir.

Yanıt Açıklaması: Feodalizm, kendine yeterlilikle tanımlanan, küçük üretim ve siyasi birimlerin oluşturduğu bir sosyo-ekonomik düzen olarak tanımlanmaktadır. Dolayısıyla mutlak bir bütünlüğü değil, aşırı biçimde bölünmüş bir yapıya karşılık gelmektedir. İddia edilenin aksine kiliseler, feodalizmde ideolojilerin belirlendiği kurumlardır. Bu bakımdan feodal yapıda kiliseler oldukça önemli konuma sahiptir. Feodalizm, İstanbul'un fethi, Amerika kıtasının keşfedilmesi ve gerçekleşen reform ve ayaklanmalar neticesinde bir süreç içerisinde etkisini kaybetmeye başlamıştır. Feodalizmin ortadan kalması ise daha insani yaşam koşullarının ortaya çıkmasına neden olmasından ötürü olumlu yönde gerçekleşen bir toplumsal değişimdir. Doğru cevap D'dir.

Yanıt Açıklaması: Randall Collins’in Alışverişçi Çatışma Yaklaşımı'na göre toplumsal değişim bireylerin ihtiyaçlarını giderme çerçevesinde birbirleriyle kaynaklar için rekabet etmeleri ve bu süreçte birbirlerinden faydalanmalarına dayanır.

Yanıt Açıklaması: İşlevselcilik, temelde biyolojik organizmacılığa dayalı olarak tesis edilmiş olan toplumsal kurumları ya da kurumlaşmayı açıklamaya çalışan bir paradigmadır.

Yanıt Açıklaması: Meşruti monarşi, hükümdarın ya da padişahın yetkilerinin yazılı bir anayasa ile tanımlandığı ve sınırlandığı, iktidarın padişah ve meclis tarafından paylaşıldığı yönetim biçimidir.  Ayan, Osmanlılarda şehir ve kasabalarda devletle halk arasındaki ilişkileri düzenleyen kimselere verilen isimdir. Vahdet-imamet ise, otoritenin birliği anlamına gelir ve Ali Suavi tarafından güçler ayrılığı ilkesine karşı olarak öne sürülmüştür. Bu sebeple, doğru cevap B'dir.

Yanıt Açıklaması: Verilen üç ifade de 19. yüzyıl boyunca Batı Avrupa toplumlarını tarihsel olarak biçimlendiren, etkileyen tarihi ve siyasi gerilimler arasındadır. Doğru cevap E’dir.

Yanıt Açıklaması: ATÜT, Marx’ın kendi kaptalizmin gelişimini açıklamada ve sosyal teorisini kurmada kullandığı Batı dışı toplumlara dair bir durağanlık teorisidir.

Yanıt Açıklaması: Merkez-çevre kavramsallaştırması toplumsal yapıda sosyal gruplar arasındaki kopukluğu açıklayan bir çerçeve sunmayı amaçlamaktadır.

Yanıt Açıklaması: Aydınlanma Hareketi, 18. yüzyılda Kıta Avrupası’nda ortaya çıkmış ve insanları esasta “kötü” ve bu niteliği ile “köleleştirici” olduğuna inanılan mit, önyargı ve hurafenin (dolayısıyla da dinin) temsil ettiğine inanılan “eski düzen”den kurtararak, yine esasta “iyi” ve “özgürleştirici” olduğu çekincesiz kabul edilen “aklın düzeni”ne sokmayı temel amaç olarak benimsemiştir

Yanıt Açıklaması: Merton bir toplumsal yapıyı dört düzlemde ele almaktadır. Bu düzeyler; statü/rol bileşeni birimi olarak ele alınan “bireysel düzey”, statü dizilerinin birim alınarak incelendiği ”grup düzeyi”, grupların birim olarak alınıp incelendiği “toplumsal sistem düzeyi” ve değer ya da norm sistemlerinin inceleme birimi olarak alındığı “kültürel sistem düzeyi” olarak sıralanabilir. Doğru cevap C’dir.

Yanıt Açıklaması: Türk sosyolojisinde toplumsal değişmeyi açıklamak üzere yapısal-işlevselci yaklaşımı kullanmış olan Mübeccel Kıray, işlevselci teoriye “tampon kurumlar” kavramıyla katkı yapmıştır. Buna göre, bir toplumsal yapıda bir tipten diğerine geçiş gerçekleşirken her bir unsur aynı hızda hareket etmemektedir. Özellikle maddi unsurlar ile değerler arasındaki bu uyumsuzluk, değişimi bir değer krizine dönüştürebilme riskine sahiptir. Dolayısıyla, Kıray’a göre, bu riski gidermek üzere değişimi kolaylaştıran ve toplumsal bütünleşmeyi sağlayan tampon kurumlar ortaya çıkmaktadır. Bu kurumlar eskinin örüntülerini belirli bir düzeyde sürdürerek yeniye geçişi kolaylaştırmakta ve değişimin bir kriz olarak yaşanmasının önüne geçmektedir. Doğru cevap B’dir.