Toplumsal Değişme Kuramları

Yanıt Açıklaması: 1930’da Harvard Üniversitesi’nde sosyoloji bölümünü kuran Sorokin,

Yanıt Açıklaması: Çağdaş sosyoloji toplumsal değişmeyi makro boyutlu tarihsel toplum tiplerinin değişimi kadar belirli bir toplumsal yapının değişimi olarak ele alma eğilimine sahiptir. Değişime ilişkin analiz makrodan mikroya, felsefi-tarihsel kuramdan sosyal analize doğru farklılaşmıştır.

Yanıt Açıklaması: Marx’a göre, üç nedenle toplumsal hayatın temel ini ekonomik üretim oluşturur: (1) Üretici etkinlik insanın doğasını belirler. (2) Üretici_ etkinlik,  fiziksel varoluş koşullarını sağlayıncaya kadar bir başka şey yapamamamız anlamında, mantıken diğer etkinliklerden önce gelir. (3) Üretici etkinliğin yapısı diğer toplumsal etkinliklerin kazanacağı biçim açısından nedensel sonuçlara sahiptir. Örneğin, bir aristokrat ve bir köylü tamamen farklı biçimlerde yaşar.

Yanıt Açıklaması: Comte’un toplum ve yöntem anlayışı araştırma tekniklerinde bir işbölümüne dayanır. Ona göre toplumsal dünyayı açıklamak için dört temel tekniğe başvurulabilir: (1) insan duyumlarıyla (ve teorinin rehberliğinde) ‘gözlem’, (2) özellikle ‘toplumsal patolojiler’i anlamada ‘deney’; (3) toplumun doğasındaki -özellikle toplumsal düşüncelerin doğasındaki- düzenli değişme örüntülerini yakalamada ‘tarihsel gözlem’; ve (4) insan ve hayvan toplumları, bir arada bulunan insan toplumları ve aynı toplumun farklı unsurları olan özel değişkenlerin etkilerini soyutlayan bir gözle ‘karşılaştırma’.Doğru cevap E'dir.

Yanıt Açıklaması: Döngüselci teorinin sosyolojideki en önemli temsilcisi olan Sorokin’e göre, toplumlarda değişimi meydana çıkaran bir farklılaşma ve bütünleşme süreci söz konusudur. Toplumda kaçınılmaz bir biçimde ortaya çıkan farklılaşma çerçevesinde toplumun bütünleşmesini oluşturmak üzere beş alt sistem (etik sistemler, hukuk sistemleri, dini sistemler, bilimsel sistemler, sanat sistemleri) bulunur. Bu çerçevede, değişimlerin zamanda ve mekanda gerçekleşen nitel ve nicel farklılaşmalar yoluyla gerçekleştiğini öne süren Sorokin, değişim anlayışında zaman boyutuna da önem verir. Buna ek olarak, pozitivist anlayıştan farklı biçimde toplumsal yapıyı anlamlar ve değerlerle ilişkili  görmektedir. Fakat uygarlıkları yükseliş ve düşüş ekseninde ele almak yerine kültürlerin hissi ile fikri uçlar arasında bir salınım yaşadığını düşünmektedir. Buna göre, hissi kültürler duyularla elde edilebilen şeylere vurgu yaparken, fikri kültürler ise akıl kanalıyla elde edilen şeylere vurgu yaparlar. Doğru cevap D’dir.

Yanıt Açıklaması: Spengler, 1918-22 yıllarında 2 cilt olarak yazdığı Batı’nın C¸öküşü (Der Untergang des Abendlandes) isimli meşhur eserinde uygarlıkların yükseliş ve düşüşünün kaçınılmaz bir kader olduğunu ilan etmektedir. Ona göre her uygarlık biyolojik bir organizma gibi doğar, büyür ve ölür. Onun eseri belki de ondokuzuncu yüzyıl tarih düşüncesine yöneltilmiş en yıkıcı eleştiri olarak karşımıza çıkmaktadır. Ondan sonra tarih felsefesindeki çalışmalar ya onu eleştirerek ya da destekleyerek işe başlamaktadırlar. Doğru cevap C'dir.

Yanıt Açıklaması: Montesquieu’nun bahsettiği gibi determinist olmasa da İbn Haldun’un bahsettiği gibi iklim ile insan toplulukları arasında bir etkileşim mevcuttur. Doğru cevap C'dir.

Yanıt Açıklaması: Herbert Spencer’ı diğer pozitivist çoğu sosyal bilimciden ayıran bir özellik, sadece toplumsal alanın yasalarını değil, Sentetik Felsefe adını verdiği bir makro düşünce şeması içinde ‘evren’in tüm alanlarının, fiziksel, psikolojik, biyolojik, sosyolojik ve ahlâkî alanların yasalarını, yani ‘düzenleyici evrensel ilkeler’i ortaya çıkarmaya çalışmasıdır, çünkü ona göre her şeyi, toplumsal düzen dâhil, doğal ve fiziksel yasalar ve süreçler yönlendirmektedir.

Yanıt Açıklaması: Ütopist ve determinist olan Comte insan zihninin gelişiminin tâbi olduğu bir ‘temel yasa’yı keşfettiğini belirtir. İnsan zihninin gelişimine ilişkin bu üç hâl sırasıyla teolojik ya da kurgusal hâl, metafizik ya da soyut hâl ve bilimsel ya da pozitif hâldir. Doğru cevap E'dir.

Yanıt Açıklaması: Sanayileşme ile birlikte ortaya çıkan kapsamlı değişimler karşısında üç tepki gelişmiştir. Bu tepkiler sırasıyla; Liberalizm, muhafazakar tepki ve sosyalizmdir.

Yanıt Açıklaması: Gerhald Lenski’ye göre genetik bilgiler kültürel bilgilere aktarılmakta ve insan toplumları bu yolla gelişmektedir. Ona göre bir toplumda çevreyi şekillendirmede etkin olabilecek ne kadar fazla bilgi birikimi varsa o toplum o kadar ileridir. Lenski aynı zamanda teknolojik gelişmeyi toplumların evrimindeki temel etken olarak görür. Doğru cevap A seçeneğidir.

Yanıt Açıklaması: Weber'e göre din büyüsel olandan akılcı olana doğru bir evrim geçirmektedir ve Protestanlık ile birlikte büyü tamamen bozularak akılcılaşma tamamlanmıştır. Doğru cevap A'dır.

Yanıt Açıklaması: Hegel'in varlık anlayışında sonlu şeyler, yani insanlar ve diğer fiziki nesneler gerçek olmadığı gibi,  gerçek hakikat de ancak akıl yoluyla elde edilebilir. Ayrıca Hegel, sadece fikirleri gerçek olarak kabul ederken, nihai fikrin de Tanrı olduğunu ifade etmiştir. Hegel'in düşüncesinde, Tanrı (sonsuz) ve insanlar (sonlu) arasında diyalektik bir ilişki vardır ve söz konusu diyalektiğin özü çelişkidir. Buna ek olarak, emeğin zihinsel emek olduğunu ve bunun da insanın özünü teşkil ettiğini söyleyen Hegel için, devletin kaynağı toplum değil, Tin veya düşüncedir. Hegel böylece devlete kutsal bir nitelik atfetmektedir. Doğru cevap E'dir.

Yanıt Açıklaması: Protestan Ahlakı ve Kapitalizmin Ruhu Weber'in eseridir.

Yanıt Açıklaması: Toynbee’ye göre medeniyetlerin yaşam döngü- lerinde geçirdikleri süreçler birbirine benzemektedir. Buna göre bir medeniyet dört temel aşamadan geçerek ömrünü tamamlar: Bunlardan birincisi bir medeniyetin fizikî çevresi üzerinde hâkimiyet kurduğu gelişme çağıdır. Bu aşamadan sonra sel, kıtlık, istilâ gibi harici etkenler neticesinde değil de toplumların kendi dahili süreçlerinde kendilerini güçsüzleştiren bazı durumların neticesinde ortaya çıkan kargaşa zamanı gelmektedir. Bir medeniyetin üçüncü aşamasını ise evrensel devlet süreci teşkil eder. Bu aşamada medeniyet artık zirvesine erişmiş, yükselmesini tamamlamıştır. Bu devrede artık medeniyetin muhafazakâr bir mahiyet kazanması söz konusu olur. Nihai olarak da aslında bu muhafazakarlık sebebiyle bir parçalanma devresi medeniyete musallat olur.

Yanıt Açıklaması: İlerlemecilik daha çok Comte, Durkheim, Marx ve Spencer gibi ilk önemli sosyologların düşünceleri üzerinde temellenen bir bakış açısı sunar. Buna karşılık, Döngüselcilik (Spengler, Toynbee ve Sorokin’in düşünceleri) ilerlemeciliğin geriletilmesi çabaları ile özdeşleştirilir.

Yanıt Açıklaması: Comte sosyal dinamikte evrimci bir insan ilerlemesi anlayışına bağlıdır; ilerleme, değişme ve evrimi konu alır. Farklı toplum tiplerindeki karşılıklı bağların ampirik yollarla incelenmesi gerekir. Toplumlar ve onların toplumsal fikirleri teolojik, metafizik ve pozitif değişme evrelerinden geçer ve bu “sosyal dinamiğin anayasası”dır. Toplumlar basitten karmaşık toplumsal yapı örüntülerine ve buna bağlı olarak dinsel düşüncelerden lâik düşüncelere doğru ilerledikleri için, sosyal dinamik ‘ardışıklık yasaları’nı veya sosyal sistemlerdeki ‘değişme örüntüleri’ni zamansal boyutta araştırır.Doğru cevap C'dir.

Yanıt Açıklaması: Doğru cevap D'dir. Karl Marx'ın düşüncesinin temelini kapitalizm ile birlikte değişen üretim ilişkilerinden ortaya çıkan yeni toplumsal yapılanma oluşturmaktadır.

Yanıt Açıklaması: Her tarihsel evreyi kendine özgü farklı üretim teknolojileri ve farklı sınıfsal ilişkilerin karakterize ettiğini öne süren Marx ve Engels’e göre, sınıfsal farklılaşmanın ortaya çıktığı tarihsel evre "köleci toplum"dur. Kuramcılara göre, söz konusu toplumun olumlu yanı üretim kapasitesinde artış sağlaması iken, olumsuz yanı sınıfsal farklılaşmanın ve üretim araçlarında özel mülkiyetin ortaya çıkışıdır. Doğru cevap B’dir.

Yanıt Açıklaması: Eskicumalı eğitim ile toplumsal değişme arasındaki ilişkileri açıklayan dört temel görüş saymaktadır: Counts, Inkeles, Smith, Schultz, Harbison ve Myers tarafından dillendirilen yeniden oluşumcu ve modernist görüş eğitimi toplumsal değişmeyi sağlayan en önemli kurum olarak görür. Althusser, Bowles ve Gintis tarafından geliştirilen Marksist yapısalcı veya çatışmacı görüş eğitim kurumlarını mevcut sistemi koruyan ve yeniden üreten hegemonik bir araç olarak değerlendirmektedir. Çatışmacı görüşü revize eden Apple, Anyon, Bernstein, Giroux ve Willis gibi NeoMarksist akademisyenlere göre ise eğitim statükoyu sürdürmekle birlikte onu mutlak manada koruyamaz. Eğitim sınırlı da olsa toplumsal değişmeye kaynaklık eder. Dewey tarafından geliştirilen dördüncü görüş ise eğitimi toplumsal değişim için bir kaynak olarak görür. Buna göre eğer toplumsal, ekonomik ve politik kurumlar eğitim ile birlikte ve tutarlı bir biçimde bütüncül olarak planlanabilirse toplumda istenilen değişimler meydana getirebilir. Dewey Türk eğitim sistemini bizzat kuran kişidir. Ülkemizde eğitime toplumsal değişmede daima merkezi ve aşırıya kaçan bir rol verilmesinin nedenlerinden birisi de budur. Doğru cevap E'dir.