Toplumsal Değişme Kuramları

Yanıt Açıklaması: Modernleşme kuramları, II. Dünya Savaşı sonrasında toplumsal ilişkilerin tarihsel bakımdan yeniden oluştuğu ve tanımlandığı bir evrede ortaya çıkmışlardır. Bu kuramlar etkinliklerini, 1970’lere kadar sürdürmüşlerdir. Doğru cevap B’dir.

Yanıt Açıklaması: Mübeccel B. Kıray, Türk sosyolojisinde toplumsal değişmeyi açıklamak üzere yapısal-işlevselci yaklaşımı kullanmış ve bu teoriye kavramsal katkılar yapmıştır. Kıray’a göre, bir toplumsal yapı “mekan/ekolojik çevre”, “nüfus”,  “organizasyon”  ve “değerler sistemi” olmak üzere dört unsurdan oluşmaktadır. Bu çerçevede Kıray, toplumsal yapının bu unsurların karşılıklı etkileşimi ile bir uyum içerisinde bulunduğunu, bu unsurlardan birisinde gerçekleşen değişimlere bağlı olarak sosyal uyumun da bozulacağını ve değişimin meydana geleceğini öne sürmüştür. Doğru cevap B’dir.

Yanıt Açıklaması: Çağdaş sosyolojide önemli bir yeri olan yapısal işlevselciliğin kurucusu ve modernleşme kuramlarının fikir mimarlarından birisi olan bilim insanı Talcott Parsons’dır.

Yanıt Açıklaması: Parsons’a göre bir toplumsal sistem uyum, hedefe ulaşma, bütünleştirme ve örüntüleri muhafaza etme (AGIL: Adaptation, Goal Attainment, Integration ve Latency) şeklinde bir şematik döngüye sahiptir. Parsons bu şemayı kullanılarak pek çok sistemin çözümlemesini yapmaktadır. Bu işlevlerin her biri sistemin varlığının devamı için zorunludur. Birimler arasındaki fark dört işlevden hangisinin ağır bastığına bağlı olarak ortaya çıkmaktadır. Değişim bu sistemlerin birbiri ile etkileşimi neticesinde ortaya çıkan uyumsuzlukların sistemin işleyişi doğrultusunda uyuma dönüştürülmesi ile yakından alakalıdır. Bu çerçevede bir sosyal sistemde değişim farklılaştırma, uyumu yükseltme, kapsama ve gerçek değerlemeden oluşan bir döngü içerisinde gerçekleşmektedir.

Yanıt Açıklaması: Tanzimat Fermanı 3 Kasım 1839’da Sultan Abdülmecid’in padişahlığı döneminde, sadrazam Mustafa Reşid Paşa tarafından yabancı devletlerin elçileri ve büyük bir halk kitlesi karşısında okunan bir belgedir. Ferman ile reaya ile devlet arasındaki ilişkilerin düzenlenmesine yönelik bir dizi ıslahat gündeme getirilmiştir.

Yanıt Açıklaması: Collins’in ortaya koyduğu “çatışmanın dört ana hattı”na göre, kıt kaynakların eşit olmayan dağılımı kaynakları kontrol edenler ve etmeyenler arasında potansiyel bir çatışma oluşturduğu gibi, muhalif grupların mobilize olması ve mevcut çatışmalar da yeni çatışmaları doğurmaktadır. Bununla birlikte, çatışmalar seferberlik için kullanılan kaynaklar tükendiğinde azalmaktadır. Doğru cevap E’dir.

Yanıt Açıklaması: "Aktörün düşünsel süreçlerini, anlam ve amaçlarını ve bu etkenlerin nasıl eyleme ya da etkileşime dönüştüğünü incelemeyi içeren yöntemsel bir teknik“ tanımı "Verstehen" kavramına aittir. "Anlayış” anlamına gelen Almanca bir kelime olan Verstehen, Weber düşüncesinde önemli bir yere sahiptir. Weber'e göre, bir nedensel analiz olmayan Verstehen,  toplumsal eylemi açıklamak için bir  analitik tarihsel çerçeve içinde kullanılabilir. Doğru cevap B'dir.

Yanıt Açıklaması: Pozitivizm Araştırmalarını olgulara, deneylere, gerçeklere dayayan, fizikötesi açıklamaları teorik olarak ihtimal dışı ve yararsız gören Auguste Comte’un açtığı felsefe çığırıdır.

Yanıt Açıklaması: 17. ve 18. yüzyıllardaki ıslahat teşebbüslerinin ortak noktası, bozulan düzeni kuvvete dayanarak iade etmektir. Söz konusu çabalar müteşebbislerin karakterlerindeki şiddet ölçüsünde başarılı sonuçlar üretebilmiştir. Dahası, her bir ıslahat girişimi şahıslarla kaimdir, yani ilgili müteşebbis öldükten sonra Osmanlı Devleti kısa süre içinde tekrar ıslaha muhtaç bir hale düşmekten kurtulamamıştır. Ayrıca bu ıslahatlar, plansız oldukları gibi, kısmi ıslahatlardır. Fakat bu özelliklere rağmen, 18. yüzyıl ıslahatları büyük bir karşılık bulmuş ve özellikle bir sonraki yüzyıla damgasını vuracak tüm ıslahat girişimleri için bir tür dayanak noktası teşkil etmiştir. Doğru cevap E’dir.

Yanıt Açıklaması: 19. yüzyıl boyunca değişim olgu ve temasının açıklayıcı bir kavram haline gelmesinin yanında, dönemin Batı Avrupa toplumlarını tarihsel olarak biçimlendiren, etkileyen tarihi ve siyasi gerilimler söz konudur. Bunlar: Ulus devletlerin yükselişi kurumlaşması ve birbirleri aleyhine Avrupa üzerinde etkinliklerini artırma mücadelesi; sınıf çatışmaları, sınıf temelli talep ve düzen önerileri; dünya pazarı için Avrupalı merkezlerin güç mücadelesi, sömürge edinme yarışının sert bir egemenlik mücadelesine, emperyal bir çekişmeye dönüşmesidir. Feodal üretim tarzının çözülmesinde önemli rol oynayan köylü ayaklanmaları ise Feodal Ortaçağ'da, genel itibariyle, köylüler ile toprak sahibi aristokratlar arasındaki ekonomik uyuşmazlıkların sonucu olarak ortaya çıkmışlardır. Doğru cevap D'dir.

Yanıt Açıklaması: Sosyal bilimlerde işlevselcilik (functionalism) Spencer ve Durkheim tarafından geliştirilen kuramsal ve metodolojik temeller üzerinde şekillenmiştir. Yirminci yüzyılda önce sosyal antropolojide A. R. Radcliffe-Brown ve Bronislaw Malinowski tarafından geliştirilen işlevselcilik, daha sonra 1940’lardan itibaren sosyolojide Talcott Parsons, Robert K. Merton ve William F. Ougborn’un katkılarıyla kısa bir zamanda hakim bir yaklaşıma dönüşmüştür. Türk sosyolojisinde Mübeccel Belik Kıray hem kuramı kullanmış hem de yeni kavramsal katkılar sunarak zenginleştirmiştir.

Yanıt Açıklaması: Osmanlı Devletinin klasik düzeninin 1570li yıllar ile birlikte bozulmaya başlaması aynı anda pek çok faktörün bir araya gelişi ile birlikte düşünülmelidir. Bu faktörler içinde belki de en önemlisi miri toprakların kullanım şeklinin ve vergi toplama sisteminin değişmesidir. Merkez ile çevre arasındaki ilişkileri düzenleyen ve bir kontrol mekanizması işlevi üstlenen sipahiler, söz konusu değişimin ana aktörü olarak öne çıkmaktadır. Sipahilerin, toplumsal değişmenin ana aktörü olarak öne çıkışı iki bakımdan ele alınabilir. İlki sipahilerin suistimalleri ya da yolsuzlukları ile ilgilidir. Reayanın üzerindeki vergi yükünü artıran bu yolsuzluklar alınan tedbirlere rağmen tümüyle ortadan kaldırılamamıştır.

Yanıt Açıklaması: Sosyoloji bilimi bize, toplumun canlı ve değişken olduğunu, yeni toplumsal sorunlar karşısında yeni strateji ve çözümler geliştirerek varlığını sürdürdüğünü göstermektedir. Bu anlamda toplumsal değişme, belirli bir toplumsal çözümün kurumlaşma düzeyinin yüksekliği ve tekrarlanabilirliği ölçüsünde toplumların içinde yaşadıkları tarih döneminde ortaya çıkan kriz ve yenilenme ihtiyacına bağlı olarak olumlu ya da olumsuz olarak kabul görmektedir. Doğru cevap E'dir.

Yanıt Açıklaması: Weberyen patrimonyalizm tezleri Türkiye’nin toplumsal tarihini, yapısını ve değişimini açıklarken sıklıkla başvurulan bir teorik temeli teşkil eder. Bu tür açıklamalardan en bilineni Sabri F. Ülgener’e aittir. Açık bir biçimde Weberyen açıklamaları benimseyen ve hatta bir “Türk Weberi” olarak adlandırılan Ülgener (2006), Türkiye’nin gerileyişi (inhitat) olarak adlandırdığı sürecin ana nedeni olarak iktisadi zihniyette ortaya çıkan kadercileşmeyi ve “bir lokma bir hırka” düşüncesini görmektedir. Doğru yanıt D şıkkıdır.

Yanıt Açıklaması: Jön Türklerin düşünce dünyasında ilk göze çarpan unsur, pozitivizm ve materyalizm gibi dönemin Avrupa’sının entelektüel muhitlerinde etkin olan iki paradigmanın etkisi altına girmiş olmalarıdır. Bir başka biçimde söylenebilirse, Jön Türkler’e göre, bilim ve aklın referans alınması yoluyla ancak ve ancak var olan sorunlarla baş etmek mümkün hale gelebilecektir. Bu aynı zamanda toplumsal meselelerin çözümünde dinin bir referans kaynağı olmaktan çıkması demektir. Bu yönüyle Jön Türkler ile Genç Osmanlılar düşüncesi arasında belirgin bir kopuş olduğunu söylemek mümkündür. Zira Genç Osmanlılar dini dışarıda bırakmayan bir batılılaşma arayışı içinde idiler. Dolayısıyla, doğru cevap C'dir.

Yanıt Açıklaması: Karpat’ın Türkiye’de toplumsal değişmeye yaptığı en önemli katkılar Osmanlı nüfusuna dair çalışmalarıdır. Osmanlı Nüfusu (1830- 1914): Demografik ve Sosyal Özellikleri isimli çalışmasında Karpat (2010), ondokuzuncu yüzyıl boyunca ve yirminci yüzyılın ilk çeyreğinde eski Osmanlı coğrafyasındaki yoğun nüfus hareketlerini incelemektedir. Doğru yanıt E şıkkıdır.

Yanıt Açıklaması: Birim eylem kendi içerisinde, aktör, hedef, durum ve normlar olmak üzere dört farklı bileşene ayrılır. Doğru cevap A'dır.

Yanıt Açıklaması: 18. yüzyıldan başlayarak ama özellikle 19. yüzyılın ilk yarısında yapılan ıslahatlar ağırlıklı olarak bozulan askeri düzeni yeniden tesis etmeye yönelik teşebbüsler biçiminde karşımıza çıkar. Bu yıllar Osmanlı Devleti’nin hızla toprak kaybettiği bir döneme karşılık gelir. Rakiplerinin sahip olduğu yeni savaş aletleri ve teknikleri karşısında sürekli mağlubiyetler alan Osmanlı Devleti için yegâne kurtuluş ümidi orduların ıslahıdır

Yanıt Açıklaması: Meşruti Monarşi hükümdarın ya da padişahın yetkilerinin yazılı bir anayasa ile tanımlandığı ve sınırlandığı bir yönetim biçimidir. Bu yönetim biçiminde ktidar padişah ile meclis tarafından paylaşılır.

Yanıt Açıklaması: Merton bir toplumsal yapıyı statü dizilerinin örüntüleşmiş bir düzenlenmesi olarak görmektedir. Bu bağlamda statü roller ya da rol dizilerinin dayandığı bazı davranış beklentilerini de beraberinde getirir. Buna göre toplum statü ve rol ilişkilerinden müteşekkildir (Erkilet, 2007, s. 208). Bu çerçevede Merton, bir toplumsal yapıyı dört düzlemde ele alır: 1. Statü/rol bileşeni birimi olarak ele alınan bireysel düzey 2. Statü dizilerinin birim alınarak incelendiği grup düzeyi 3. Grupların birim olarak alınıp incelendiği toplumsal sistem düzeyi 4. Değer ya da norm sistemlerinin inceleme birimi olarak alındığı kültürel sistem düzeyi.