Toplumsal Değişme Kuramları

Yanıt Açıklaması: Sanayileşme ile birlikte ortaya çıkan kapsamlı değişimler karşısında üç tepki gelişmiştir. Liberalizm olarak adlandırılan ilk tepki olumludur. Liberalizm, doğaları gereği çıkarcı ve rasyonel hareket eden bireylerin temel hak ve özgürlüklerini güvence altına almak için devletin toplumsal barışı ve huzuru sağlama dışında devreye girmediği, her türlü müdahaleden uzak bir serbest piyasa toplumunu öngörür.İkinci, yani muhafazakâr tepki doğrudan olumsuzdur. Bu gelenek içindeki toplumsal, kültürel, iktisadî, siyasal bütün yeni gelişmelerin yarattığı karışıklıklardan cidden rahatsız olan insanlar değişmenin, özellikle insanların müdahalesiyle değişim çabalarının bu doğal, kendiliğinden düzeni daha da çıkmaza sokacağını ve daha ciddi felâketlere yol açacağını öne sürerler. Üçüncü tepki, sosyalizm öncelikle ‘kapitalist’ olarak nitelendirilen yeni dönemin yarattığı eşitsizlik, sömürü, baskı ve yabancılaşmaya karşı yoğun bir tepki biçiminde ortaya çıkarken, öte yandan özellikle Aydınlanma kaynaklı değişme ve yeni bir toplum vaadini benimser. E şıkkının yanlış olma sebebi sosyalizm yerine muhazafakar anlayışın kullanılmış olmasıdır.

Yanıt Açıklaması: Weber’in nasıl bir toplumsal değişme anlayışına sahip olduğunu kavramanın en önemli başlangıç noktası, onun bireyciliğini anlamaktan geçer. Weber, Durkheim ve diğer yapısalcılar gibi, bireyin toplumsal kurumlar tarafından tamamıyla biçimlendirildiği görüşüne katılmaz. Bireylerin eylemleri ve karşılıklı etkileşimlerinin zaman içinde toplumsal yapıları ortaya çıkardığını iddia eder. Dolayısıyla ona göre, toplumsal değişmenin kökeninde bireylerin eylemleri yer almaktadır.

Yanıt Açıklaması: Comte, Pozitif Felsefe Dersleri’nde (1853) bütün olguların değişmez doğa yasalarına tâbî olduklarını, bu yasaları keşfedecek olan sosyolojinin “en genel veya basit olgulardan daha özel veya kompleks olgulara doğru ilerleyen” bilimlerin tepesinde yer aldığını öne sürer.

Yanıt Açıklaması: Lenski evrimcisosyal değişim tezlerini ilk defa 1960’lardaPower and Privilege: A Theory of Social Stratification (1966) isimli eseriyle ortaya koymuştur.

Yanıt Açıklaması: Sosyolojik teoride toplumsal çevrim kuramı ile tanınan Sorokin bütüncül yaklaşım olarak adlandırılabilecek bir sosyolojik yaklaşım oluşturmaya çalışmıştır. Bu yaklaşımını 1938’de kaleme aldığı dört ciltlik Social and Cultural Dynamics isimli eserinde ortaya koyan Sorokin, kültür ve kişilik arasındaki ilişkiyi kapsamlı bir biçimde ele alarak pek çok yeni kavramsallaştırmaya zemin hazırlamıştır. Bu eserinde Sorokin toplumsal değişime mevcut yaklaşımlardan çok farklı bir açıklama önermektedir. Doğru cevap E'dir.

Yanıt Açıklaması: Spengler, bugünün dünyasında faal olan güçlerin analiziyle işe başlamaktadır. Bu bağlamda onun daha geniş fikri çerçevesini ortaya koyduğu Karar Anı (Die Jahre der Entscheidung) isimli çalışmasında dile getirdiği “her toplumdaki yozlaşmış öğeler sürekli olarak dibe batar” fikri onun temel başlangıç noktasını teşkil eder: “Yorgun aileler, üstün soyun nesillerinin düşmüş üyeleri, ruhani ve fiziksel başarısızlıklar, bayağılıklar.” A Study of History ve Civilization on Trial,  Toynbee; Social and Cultural Dynamics; Sorokin. Batı'nın çöküşü Spengler'in uygarlıkların yükseliş ve düşüşünün kaçınılmaz olduğunu anlattığı eseridir.

Yanıt Açıklaması: Empirizm Bilginin gözlem, deneme veya duyular ile elde edilebileceğini ileri süren geleneksel öğretidir.

Yanıt Açıklaması: Comte, Pozitif Felsefe Dersleri’nde (1853) bütün olguların değişmez doğa yasalarına tâbî olduklarını, bu yasaları keşfedecek olan sosyolojinin “en genel veya basit olgulardan daha özel veya kompleks olgulara doğru ilerleyen” bilimlerin tepesinde yer aldığını öne sürer. Kendi ‘bilimler hiyerarşisi’nde bilimlerin bilhassa matematikten astronomiye, oradan fizik, kimya ve fizyolojiye, ardından kendi deyimiyle ‘Bilimlerin Kraliçesi’ olan sosyal fiziğe doğru ilerlemesinin kaçınılmaz olduğunu iddia eder.

Yanıt Açıklaması: Liberalizm, doğası gereği çıkarcı ve rasyonel hareket eden bireyin temel hak ve özgürlüklerini güvence altına almak için devletin toplumsal barışı ve huzuru sağlama dışında devreye girmediği, her türlü müdahaleden uzak bir serbest piyasa toplumunu öngörür.

Yanıt Açıklaması: Spencer'ın toplum modeli, sosyolojisi doğa bilimleri ve fizik hakkındaki kabullerine dayanır. Bu makro şemanın iki temel kavramı ‘evren’ ve onun ayrılmaz bir parçası olduğunu düşündüğü ‘evrim’, diğer yardımcı ve ilişkili kavramları ‘farklılaşma’ ve ‘bütünleşme’, ‘çevre’ ve ‘denge’dir.

Yanıt Açıklaması: White’ın enerjiyi temele alan yaklaşımının aksine Lenski’nin çok hatlı evrim kuramı bilginin miktarı ve kullanımına odaklanmaktadır. Ona göre bir toplumda çevreyi şekillendirmede etkin olabilecek ne kadar fazla bilgi birikimi varsa o toplum o kadar ileridir.

Yanıt Açıklaması: Meta fetişizmi ve şeyleştirme toplumsal değişmeyi engelleyen unsurlarken, ekonomik koşullar, toplumsal devrim döneminin gelmesi ve  sınıf çatışması toplumsal değişmeyi sağlayan unsurlardır. Marx’ın çatışmadan kastettiği şey basitçe olumsuz, yıkıcı bir güç değil, üretici, yaratıcı bir güçtür, kapitalizmle daha fazla zenginleşen ve güç elde elen işverenle, daha az kazanmaya başlayan işçi sınıfı arasındaki ilişkidir.

Yanıt Açıklaması: Toplumsal değişmenin bileşenleri “değişimin boyutu” (büyük, orta ve küçük), “değişimin vadesi (kısa, orta ve uzun) ve içeriği” (bireysel, olgusal, kurumsal, yapısal ve sistemik), “değişimin hızı” (yavaş, aşamalı, evrimsel ve barışçıl ile hızlı, ani, devrimsel ve şiddetli), “değişimin yönü” (ileri, durağan, geri) ve “değişimin faili” (yapı ve aktör) olarak sıralanabilir. Bunlardan, toplumsal değişmeyi modernleşme ile eşdeğer gören ilerlemecilik, toplumsal değişmenin yönüne işaret etmektedir. Doğru yanıt D’dir.

Yanıt Açıklaması: Hemen hemen bütün klasik sosyologlar sonradan teknolojik determinizm olarak adlandırılan bu yaklaşıma sahiptir. Onlara göre bir toplumun biçimini teknolojinin biçimi ve düzeyi belirlemektedir. Bu görüş sanayinin ortaya çıkması ile birlikte Avrupa’da toplumsal biçimin bütüncül olarak değişimine bağlı olarak meydana çıkmıştır. Aynı zamanda modern tekniğin yayılması ve sanayileşme ile birlikte bütün toplumların baştan ayağa aynı şekilde ve aynı yoldan değişeceği düşünülmektedir. Böylece türdeş bir evrensel uygarlık ortaya çıkacaktır. Doğru cevap B'dir.

Yanıt Açıklaması: “Social Change and History” isimli eserinde evrim teorilerinin varsaydığı gibi değişimin bağlı olduğu içsel etkenleri belirleyen genel kanunların mevcut olmadığını belirten ve içsel etkenler kısmen etkili olsa da sosyal değişimin daha ziyade dışsal etkenlerin bir eseri olduğunu öne süren kuramcı Robert Nisbet’tir. Doğru cevap A’dır.

Yanıt Açıklaması: Durkheim (1893) geliştirdiği sosyolojizminde dikkati toplumsal güçlerin önceliğine ve belirleyici niteliklerine çeker. Hayatta kalma mücadelesini, Spencer’dan farklı olarak, Darwinist evrimci güçler değil, toplumsal güçler içinde konumlandırır. İşbölümü zamanla gelişirken, dinsel ve toplumsal hareketliliği etkileyen gelişmeler kollektif bilinci zayıflatır.

Yanıt Açıklaması: Toplumların oluşum ve değişiminde belirli kanunlar olduğu fikrini ortaya atan Montesquieu, sadece doğanın değil toplumun da belirli yasalara göre hareket ettiği fikrini geliştirerek toplumsal değişimin mekanik bir süreç olduğuna dair ilk değerlendirme çerçevesini ortaya çıkarmıştır. “Romalıların Büyüklük ve Çöküş Nedenleri” isimli eserinde Roma’yı yükselten ve daha sonra çökerten nedenlerin şahıslarda değil olgularda aranması gerektiğini öne sürmüş; “Yasaların Ruhu” eserinde ise kanunların anlaşılması yoluyla daha iyi bir toplum oluşturma imkanının ortaya çıkacağını savunmuştur. Buna ek olarak, coğrafi ve iklimsel koşulların toplumsal alanı belirlediğini düşünen Montesquieu, üç iklim kuşağı ve buna bağlı olarak ortaya çıkan despotizm, cumhuriyet ve monarşi olmak üzere üç siyasal sistem olduğunu öne sürmüştür. Bu üç siyasal sistemden Montesquieu’nun Avrupa'ya uygun bulduğu sistem ise cumhuriyet değil monarşidir. Doğru yanıt D’dir.

Yanıt Açıklaması: Pitirim Alexandrovich Sorokin toplumlarda değişimi meydana çıkaran ana unsur farklılaşma ve bütünleşme süreci olduğunu öne sürmekte ve değişimi “Ne değişir?”, “ Nasıl değişir?” , “Neden bu şekilde değişir?” soruları çerçevesinde ele almaktadır. Pek çok çağdaşından farklı olarak yükseliş ve düşüş ekseninde ele almak yerine kültürlerin hissi ile fikri uçlar arasında bir salınım yaşadığını düşünür. Doğru cevap C seçeneğidir.

Yanıt Açıklaması: Tarihsel evrime inanan Saint-Simon tarihin üç evreye ayrılabileceğini düşünür: Ön Hazırlık Dönemi, Varsayımsal Dönem ve Pozitif Evre.

Yanıt Açıklaması: Belirli bir sosyal yapının zaman içinde yaşadığı farklılaşmalara toplumsal değişme adı verilir.