Toplumsal Değişme Kuramları

Yanıt Açıklaması: Bireyler ve onların niyetleri, güdüleri ve anlamlarından yola çıkan Weber, kurumlar gibi daha büyük yapıları, bireylerin daha geniş alanlara ve uzun bir zaman dilimine yayılmış düzenli eylemlerinde cisimleşen davranış örüntüleri olarak nitelendirir. Bu kabuller temelinde Weber’in toplum anlayışı, organizmacı ve evrimci bir anlayışa ya da bir toplum doğası fikrine dayanmadığı gibi, Weber genel bir toplum teorisi arayışında da değildir. Fakat sosyolojiyi toplumsal eylemin kapsamlı bir bilimi olarak gören Weber’e göre hayat, bireylerin gündelik dünyadaki karşılıklı eylemleri ve etkileşimleri içinde cereyan eder. Bu çerçevede Weber, kolektivitelerin kendilerini oluşturan bireylerden bağımsız belirli özelliklere sahip oldukları söylenebilse de, bunların ilgili birey aktörler ve bu aktörlerin eylemleri temelinde açıklanabileceğini öne sürer. Bu anlamda Weber'e göre toplum, düzenli eylemler, ilişkiler ve etkileşimlere verilen isimdir. Doğru cevap E’dir.

Yanıt Açıklaması: Weber’in idealist toplumsal değişme anlayışının kanıtı nedenler olarak fikirler anlayışıdır.

Yanıt Açıklaması: Toplumsal değişme toplumsal aktör, kurum ve yapıları aynı anda ilgilendiren geniş çerçeveli bir kavramdır. Bu açıdan bakıldığında toplumsal değişim kavramını ve konusunu net bir çerçeveye kavuşturmak üzere onunla ilgili bazı bileşenleri açığa çıkarmak gerekmektedir. Bu bileşenleri analiz etmek toplumsal değişimin incelenme sınırlarını da belirleyecektir. Bu bakımdan şu beş bileşenin kavramsal sınırları çizmek bakımından mühim olduğu görülmektedir: (i) değişimin boyutu (büyük, orta ve küçük), (ii) değişimin vadesi (kısa, orta ve uzun) ve içeriği (bireysel, olgusal, kurumsal, yapısal ve sistemik), (i) değişimin hızı (yavaş, aşamalı, evrimsel ve barışçıl ile hızlı, ani, devrimsel ve şiddetli), (iv) değişmin yönü (ileri, durağan, geri), (v) faili (yapı ve aktör) olarak sıralanabilir.Doğru cevap E'dir.

Yanıt Açıklaması: Weber’in ünlü otorite tipolojisi içinde üç tür otorite yer alır. Bunlardan ilki geleneksel otoritedir. Söz konusu otorite, geleneklerin şemsiyesi altında, eski geleneklerin önemine ilişkin yerleşik inanç çerçevesinde işleyen ya da bir gelenek içindeki örf ve uygulamalara uygun olarak seçilmiş kişilerin kabul görmesi ve ayrıcalığına olan yerleşik inanca dayalıdır; krallar, kraliçeler ve dini erka^nın otoritesi gibi. İkinci olarak karizmatik otorite, olağanüstü kişilik (peygamberlik, kahramanlık gibi) özellikleri olan karizmatik bireyin koyduğu kurallara adanmaya dayalı otoritedir. Son olarak rasyonel-hukuki otorite ise dinî kurallar ya da geleneklere değil de akıl temel alınarak yapılmış yasalara ve kurallara dayalıdır. Doğru cevap D'dir.

Yanıt Açıklaması: Sosyolojinin klasik çağında bilimsel düşünüş ile toplumsal değişim arasında doğrudan bir bağ tesis etme çabası göze çarpmaktadır. Voltaire, Turgot ve Condorcet gibi Aydınlanma düşünürleri bilimin, aklın ve düşünmenin gelişimi ile toplumsal biçimlerin evrimi arasında doğrudan bir bağ kurmaktadırlar. Buna göre bireyin doğayı anlama ve açıklama biçimi aynı zamanda toplumu kurma biçimini de şekillendirmektedir.

Yanıt Açıklaması: İbn Haldun'a göre bedevilikten hadariliğe geçiş yaşamın şartlarından ötürü ne kadar zorunluysa bu geçiş neticesinde göçebeleri bir arada tutan bağın (asabiye) gevşemesi de o kadar mukadderdir. Bu temelde aynı zamanda demografik bir değişimdir. Şehir yaşamının koşulları demografik dinamizmi ortadan kaldırmaktadır. Doğru cevap A'dır.

Yanıt Açıklaması: Weber toplumun özünde bireylerin nispeten kalıcı, sürekli davranış biçimleri ve bunların oluşturdukları düzenliliklerden meydana geldiğini iddia etmekle, toplumun belirli bir nesnel gerçekliğe sahip olmadığını değil, sadece insanların eylemleri sayesinde var olabileceği, sürebileceği ve değişebileceğini kasteder. Ona göre toplumsal olguları araştırırken onları bireysel bilince indirgemek gerekir; sosyolojideki nomolojik önermeler bireylerin rasyonel ve amaçlı eylemleri dikkate alınarak formüle edilmelidir.

Yanıt Açıklaması: Montesquieu bir ‘yasalar hiyerarşisi’ ima eder: “fizik madde benzeri ‘alt-düzey’ olgular, kendi işleyişlerini düzenleyen bilimsel yasalardan sapma göstermezler, ancak zekâ sahibi üst-düzey varlıklar yasalara ters düşebilir veya onları ihlâl edebilirler: bir toplumun bilimsel yasaları mutlak değil de olasılıklı bir yapıdadır”.

Yanıt Açıklaması: Weber için dış dinamikle ilişkili bazı faktörler şöyle sıralanabilir: (1) Devletin büyüklüğü veya dış güç uygulamak için kullanılan idarî yapıların ölçeği. Devlet gelişimini ekonomik üretim düzeyi uzman idarî personeli desteklemek için gerekli artıdeğeri yaratacak yeterlikte olduğunda sürdürebilir. (2) Temel ekonomik aktörler ve devlet arasındaki ilişki. Örneğin, imtiyazlı bir firma veya devletin tekel hakkı tanıdığı bir şirket, “ekonomik aktörler belirli türden faaliyetleri sürdürebilmek için devlete bağımlı olduklarında, çıkarları dış sistemle bağlantılıysa devlete başka ülkelerle çatışmaya girmesi için baskı yapacaklardır”. Öte yandan, “ekonomik aktörlerin, devlete bağımlılıkları düşük olduğunda bile, dış sistemden çıkarları varsa, devlete, örneğin savaştan ziyade ticarî anlaşmalar gibi işbirlikçi stratejilere katılma yönünde baskı yapmaları ihtimali yüksektir”. Bu yüzden, “devletin savaş veya ticari anlaşma başarısı toplumun ve seçkinlerin, sadece diğer devletler karşısında değil bir toplum içindeki kitlelerle ilişkilerde de prestijini belirler”. (3) Ülke içindeki eşitsizlik düzeyi. Aslında bir iç dinamik olmasına rağmen, bu faktör dünya sistemi içinde prestijle yönetici seçkinlerin meşruiyeti arasındaki temel ilişkiyi etkiler. “Yüksek eşitsizlik düzeyleri ile sınıflar, statü grupları ve partilere üyelik arasındaki korelasyon yüksek olduğunda, yani üst sınıfların üyeleri aynı zamanda yönetici partilerin, yüksek prestijli statü gruplarının üyeleri olduklarında ve benzer şekilde tersi durumlarda karizmatik liderlerin ortaya çıkma ihtimali artar”. Bu yüzden, “başka devletlerle ilişkilerde diplomatik veya askeri bir maceraya giren bir devlet, siyasal iktidar toplumdaki eşitsizlik düzeyini artıracak biçimlerde kullanıldığında daha savunmasız konumdadır. Dış ilişkilerde başarı bir karizmatik liderin ortaya çıkışını geciktirecektir, ancak devlet dış ilişkilerde prestij kaybettiğinde tabakalaşma sistemine içkin çatışma potansiyeli (özellikle devletin prestij kaybından avantaj sağlayabilecek karizmatik liderler ortaya çıkabildiğinde) çarpıcı bir biçimde artacaktır”. Dolayısıyla Weber’e göre, tabakalaşma düzeninin ve devletin meşruluğu ile toplumun jeopolitik konumu arasında açık bir bağlantı vardır.

Yanıt Açıklaması: Bilginin evrimsel gelişimi çerçevesinde tarihte toplumların dördü genel biri özel beş şekil aldı- ğını ifade eder: avcı toplayıcı basit tarım gelişmiş tarım sanayi balıkçılık gibi özel.

Yanıt Açıklaması: Montesquieu Kanunların Ruhu Üzerine’ye şu sözlerle başlar: “Yasalar, en genel anlamında, şeylerin doğasından kaynaklanan zorunlu ilişkilerdir. Bu anlamda, tüm varlıkların kendi yasaları vardır. Montesquieu yasa terimini iki anlamda kullanır: (1) insanların kendi davranışlarını düzenlemek için yarattıkları bir emir veya kural olarak yasa; ve (2) fiziksel, biyolojik ve toplumsal görünümleri içinde, evrendeki özellikler arasındaki ilişkilerin bilimsel bir ifadesi olarak yasa. Düzenin sağlanması ve değişmenin sorunsuz ve acısız gerçekleşmesi için birinci anlamında yasaların ikincilere uygun olması gerektiğini varsayar. Fakat Montesquieu bir ‘yasalar hiyerarşisi’ ima eder: “fizik madde benzeri ‘alt-düzey’ olgular, kendi işleyişlerini düzenleyen bilimsel yasalardan sapma göstermezler, ancak zekâ sahibi üst-düzey varlıklar yasalara ters düşebilir veya onları ihlâl edebilirler: bir toplumun bilimsel yasaları mutlak değil de olasılıklı bir yapıdadır”.

Yanıt Açıklaması: Sorokin’e göre toplumlarda değişimi meydana çıkaran bir farklılaşma ve bütünleşme süreci söz konusudur.Bu yaklaşıma göre her insan toplumunda kaçınılmaz bir biçimde ortaya çıkan farklılaşma çerçevesinde toplumun bütünleşmesini oluşturmak üzere beş alt sistem ortaya çıkmaktadır: Doğru ile yanlışı birbirinden ayıran etik sistemler, mülkiyet ilişkilerini, temel hak ve görevleri düzenleyen, yasal olanla suç teşkil eden eylemleri birbirinden ayıran hukuk sistemleri, kutsal ve tabu olanı olmayandan ayıran dini sistemler, bilgi edinirken gerçekle hatayı birbirinden ayıran bilimsel sistemler ve sanat sistemleri. Doğru cevap B'dir.

Yanıt Açıklaması: Toplumsal eylem: Kalvinistler gösterişsiz, rasyonel çalışma fikrine yönelmişlerdir. Toplumsal eylem: Bütün dinler gibi Kalvinizm de basitçe ritüellerden ibaret değildir –gündelik hayatta bir temel sosyal kontrol aracı olarak hareket etmeye çalışır. Aşırı bir biçimde rasyonel, üretkenlik-yönelimli çalışma vurgulanır. Toplumsal eylem: Kalvinizm kendi kollektif bilincini bütün topluma yaymaya çalışır. Herkesin tamamen Tanrı’yı yüceltmek amacıyla, büyük ahlâkî sistemlerin inşa edilmesine “katkıda bulunması” gerekir ve işbirliği yapmayanlar (özellikle inançsızlar) şiddetle cezalandırılacaktır. Fikir: Erken dönem Kalvinizm’in temel bir inancı, bu dünyada her şeyi oluruna bıraktığımızda geri dönülemeyecek biçimde günah ve ölüm içinde kaybolacağımızdır. Bu yüzden kişi kendi rahatını düşünerek Tanrı’yı yüceltmek için çalışmadığında günâh ve ölüm içinde sonsuza kadar kaybolacaktır. Toplumsal eylem: Sıkı, rasyonel, başarılı çalışmanın ‘Tanrı’nın inayeti’nin kriteri olduğuna inanıldığı için, çalışma “Tanrı tarafından” ödüllendirilirken, tembelliğin kötülüğün işareti olduğu düşünülür ve ağır bir biçimde yaptırım altına alınır.

Yanıt Açıklaması: Spengler’in ilerlemecilikte sorunsallaştırdığı nokta tarihte aranan amaçlılıktır. Ona göre tarih kendi içinde bir döngüsü olan bir doğa oyununa benzemektedir. Spengler, dünya tarihinin yapısını, felsefi ve biyolojik esaslara göre açıklamaya çalışmıştır. Ona göre, tüm dünya tarihinde 8 tip kültür çevresi vardır: Mısır, Babil, Hindistan, C¸in, Antikite, Arap, Batı ve Meksika. Spengler bunları gelişme düzeylerine göre üç aşamaya ayırır: Metafiziksel-dini yüksek kültürler, Erken simgeci kültürler, Geç sivil kültürler. Ona göre geç sivil kültür olarak tanımlanan modernite bir çöküş aşamasındadır. Doğru cevap D'dir.

Yanıt Açıklaması: Kilise ve aristokrasinin yaygınlaşması toplumsal modernleşmenin karşıtı bir değişimdir ve gerici bir anlayış ile ilişkilendirilir.

Yanıt Açıklaması: Julian H. Steward yeni evrimci geleneğe katkı yapan isimlerden biridir. Benzer ekolojik ortamlarda yaşayan toplumların benzer kültürlere sahip olduğunu düşünen Steward, insanın ve toplumun ekolojik çevre ile girdiği ilişkinin toplumsal değişimin temel dayanaklarından olduğunu düşünür. İnsanlık tarihinde aileden devlete doğru bir evrim olduğunu iddia eden Steward’ın görüşleri yeni-evrimciliğin önemli isimleri olan Marvin Harris, Eric Wolf, Marshall Sahlins ve Gordon Childe’ı oldukça etkilemiştir. Doğru cevap E'dir.

Yanıt Açıklaması: "Toplum tipinin farklılaşması, Sınıf temelli, Din değişime engeldir, Sanayileşme" her biri 19. yüzyıl klasik sosyolojisinin toplumsal değişim incelemelerinin seyri arasında yer alır.

Yanıt Açıklaması: Spengler, 1918-22 yıllarında 2 cilt olarak yazdığı Batı’nın Çöküşü (Der Untergang des Abendlandes) isimli meşhur eserinde uygarlıkların yükseliş ve düşüşünün kaçınılmaz bir kader olduğunu ilan etmektedir. Onun eseri belki de ondokuzuncu yüzyıl tarih düşüncesine yöneltilmiş en yıkıcı eleştiri olarak karşımıza çıkmaktadır.

Yanıt Açıklaması: Daniel Bell’e göre sanayi sonrası toplumda iktisadi yapının merkezinde hizmet sektörü bulunmaktadır. Doğru cevap C seçeneğidir.

Yanıt Açıklaması: Maddenin Korunumu Kanunu Kimyanın temel kanunları arasında yer alan bu kanunu ilk defa 1789 yılında Fransız bilim insanı Antonie Lavoisier dile getirmiştir. Doğru cevap B'dir.