Mantığın Gelişimi

Yanıt Açıklaması: Mantık çalışmalarına diğer Süryani okullarına göre daha fazla ağırlık veren okullardan bazıları şunlardır: Urfa Okulu, Cundişa^pu^r Okulu, Antakya Okulu, Nusaybin Okulu, Kınnesrin Okulu. Doğru cevap E'dir.

Yanıt Açıklaması: Mantığın kurucusu olduğunu söylediğimiz Aristoteles felsefe eğitimini Platon’un felsefe okulu olan Akademi’de almıştır. Mantığın oluşumuna zemin hazırladığını belirttiğimiz diyalektiğn ve matematiğin Akademi’de ayrıcalıklı bir yeri vardı. Platon için felsefe demek diyalektik demektir ve matematikçinin düşünme biçimi diyalektiğe en çok yaklaşan düşünme biçimidir.

Yanıt Açıklaması: Laertius’a göre Stoalılar şu bileşik önermeler üzerinde durmuşlardır: 1) “İse” ifadesi ile oluşturulan koşul önermeleri, 2) “Ve” ifadesi ile oluşturulan tümel-evetleme önermeleri, 3) “Veya” ifadesi ile oluşturulan tikel-evetleme önermeleri, 4) “Olduğuna göre” ifadesi ile oluşturulan sözde-koşullu önermeler, 5) “Çünkü” ifadesi ile oluşturulan sebep-sonuç önermeleri, 6) “Daha çok” ifadesi ile oluşturulan önermeler, 7) “Daha az” ifadesi ile oluşturulan önermeler. Stoa mantıkçılarının çağdaş standart mantığa göre doğrusal sayılan önerme eklemlerini de doğrusal sayılmayan önerme eklemlerini ele aldıkları anlaşılmaktadır. Listedeki koşul, tümel-evetleme, tikel-evetleme eklemleri standart mantıkta doğrusal önerme eklemleri olarak kabul edilmektedir. Yani, çağdaş standart mantıkta koşul önermeleri, tümel-evetleme önermeleri, tikel-evetleme önermelerinin doğruluk değeri bileşenlerinin doğruluk değerlerine göre belirlenir. Ancak, örneğin, sebep-sonuç önermesinin doğruluk değeri, sadece bileştirdiği önermelerin doğruluk değerine göre belirlenemediğinden, “çünkü” eklemi çağdaş standart mantıkta doğrusal değildir. Dikkat çeken bir diğer nokta, değillemeli önermelerin bileşik önerme sayılmamasıdır. Yüklemin belirttiği özelliğin konunun belirttiği nesnede bulunmadığını dile getiren önermelerin de basit önerme sayıldığı anlaşılmaktadır. Bu bilgilerden de anlaşıldığı gibi “İse” ifadesi ile oluşturulan koşul önermeleri, “Ve” ifadesi ile oluşturulan tümel-evetleme önermeleri, “veya” ifadesi ile oluşturulan tikel-evetleme önermeleri çağdaş standart mantıkta doğrusal önerme eklemleri olarak kabul edilmektedir. “Çünkü” ifadesi ile oluşturulan sebep-sonuç önermeleri ise çağdaş standart mantıkta doğrusal önerme eklemi olarak kabul edilmemektedir, diğer bir deyişle “çünkü” eklemi çağdaş mantıkta doğrusal değildir. Dolayısıyla doğru cevap D’dir.

Yanıt Açıklaması: Stoa mantığının  geliştiği ve sistemleştiği dönem Erken Stoa Dönemidir

Yanıt Açıklaması: U¨çüncü thema ise şöyle ifade edilir: iki önermeden bir üçüncüsü çıkıyor, bu üçüncü ile dışarıdan bir diğer ortak varsayımdan bir diğer önerme çıkıyor ise, bu diğer önerme ilk iki önerme ve dışarıdan gelen ortak varsayımdan çıkar.

Yanıt Açıklaması: Tanıtlamalı bilimler geçerli tasımlar ortaya koymalıdır. Ancak her geçerli tasımın sonucu bir bilgi ortaya koymaz. Aristoteles tanıtlamanın bilgi elde etmemizi sağlayan tasım  olduğunu söylerken tanıtlamanın özel bir tasım olduğunu işaret etmiş olmaktadır. Geçerli bir tasım olmasının yanı sıra, bir tanıtlamanın öncülleri için ayrıca şu şartlar aranmalıdır: Tasımın öncülleri zorunlu olarak doğru olduğu bilinen tümel önermeler olmalıdır. Birincil (prota) önermeler olmalıdır. Dolaysız (amesa) önermeler olmalıdır. Sonuç önermesi ile karşılaştırıldığında, daha iyi bilinen (gnorimotera) önermeler olmalı- dır. Sonuç önermesinden önce gelen önermeler olmalıdır. Sonuç önermesinin nedenlerini (aitia) bildiren önermeler olmalıdır. Birincisi dışında tümü, anlamlarının açıklanmasını gerektiren tartışmalı koşullardır. Birinci koşul gereği, tanıtlama her zaman daha önce edinilmiş bilgi üzerine kurulmalıdır. Aristoteles’in de fark ettiği gibi, bilginin sadece tanıtlama ile elde edileceğini kabul etmemiz durumunda bir sonsuz gerileme ile karşı karşıya kalırız. Nitekim bir bilgi ortaya koymak için birtakım öncüllerden tanıtlamaya başvurduğumuzu kabul edelim. Şimdi başvurduğumuz bu öncüllerinin de bilgi olduğunun gösterilebilmesi için tanıtlanması, dolayısıyla, yeni öncüllere başvurulması gerekecektir. Sonuç olarak, tanıtlamalı bilimlerin tanıtlama gerektirmeyecek kadar açık önermeleri ilkeler (Yun. arkhai) olarak kabul etmeleri gerekmektedir. Her tanıtlama bir (kategorik) tasım olduğuna, böylece tasımdaki her önerme iki terim arasında olumlu veya olumsuz bir ilişki kurduğuna göre, ilkeler iki terim bir orta terim gerekmeden apaçık bir ilişki kuran önermeler olmalıdır. Dolayısıyla Aristoteles bu önermeler için ortalanmamış (Yun. amesos) nitelemesini de kullanmaktadır. Bu bilgilerden de anlaşıldığı gibi tanıtlamalı bilimlerin tanıtlama gerektirmeyecek kadar açık önermeleri ilkeler (Yun. arkhai) olarak kabul etmeleri gerekmektedir, dolayısıyla doğru cevap B’dir.

Yanıt Açıklaması: Rescher’e göre Arap İslam dünyasında ‘mantıkçı’ olarak adlandırılmayı hak eden ilk kişi Fârâbî'dir.

Yanıt Açıklaması: Kipli önermeler ve kipli tasımlar konusuna Aristoteles de geniş yer ayırmıştır. Ancak bu konu Organon’un anlaşılması en güç kısımlarından biridir ve Aristoteles yorumcularına göre çelişkilere yol açmaktadır. Stoa mantığa önemli bir katkısı da kipli önermelerin yorumlanması konusundadır. Stoa mantıkçıları kip kavramlarını tanımlamaya yönelmeleri tutarlı bir kipli önermeler mantığının oluşmasına yönelik bir adım sayılmalıdır. Stoa mantığında kiplerin Megaralı Philo ve Diodorus’un kip anlayışları doğrultusunda ele alındığı anlaşılmaktadır. Megara-Stoa mantıkçılarının üzerinde durduğu kipler olanaklılık, olanaksızlık, zorunluluk ve zorunsuzluk kipleridir. Bu bilgilerden de anlaşıldığı gibi doğru cevap E’dir.

Yanıt Açıklaması: Aristoteles mantığında “mantık” felsefenin aracı olarak görülmüştür. Doğru cevap E'dir.

Yanıt Açıklaması: Üçüncü Çözümlemeler Organon'un kısımlarından biri değildir.

Yanıt Açıklaması: Megara Okulu Sokrates’in bir öğrencisi olan Megara'lı O¨klid (M.O¨. yaklaşık 430- 360) tarafından kurulmuştur. Doğru cevap A'dır.

Yanıt Açıklaması: Cundişâpûr Okulu: Nastûrîler tarafından Hızistan bölgesindeki Cündişâpûr şehrinde 6. yüzyılda kurulmuştur. 738 yılında Müslümanların şehri almasından sonra da varlığını sürdürmüştür. Platon’un Akademisi’nin kapatılmasının ardından Atina’dan kaçan Yeni Platoncuların da bu okula sığındığı bilinmektedir. Doğru cevap C seçeneğidir.

Yanıt Açıklaması: Zorunluluk, doğru olan ve kendi dışında bir etki olmadığında, yanlış olmayan kiptir. Doğru cevap B'dir.

Yanıt Açıklaması: Urfa’daki okulun kapatılmasından sonra Nusaybin Nastûrîliğin dini merkezi olmuştur. Doğru cevap C seçeneğidir.

Yanıt Açıklaması: Kategoriler Organon’un ilk kitabı olarak kabul edilir. Giriş kısımlarından sonra, Aristoteles belirlediği on kategorinin özelliklerini inceler. Bunlar; töz, nitelik, nicelik, bağıntı, yer, zaman, görelik, etki, edilgi, iyelik kategorileridir.

Yanıt Açıklaması: Süryaniler mantığın şu bölümlerden olufltuğunu kabul etmektedirler: Kategorilere Giriş (İsagoji), Kategoriler, O¨nerme U¨stüne (Peri Hermenias), Birinci C¸özümlemeler, İkinci C¸özümlemeler, Diyalektik (Topika), Sofistik C¸ürütmeler, Hitabet Sanatı (Retorika), Şiir Sanatı (Poetika). Doğru cevap C'dir.

Yanıt Açıklaması: Her imin anlamı bir lektondur. Bir imin anlamı fiziksel bir nesne olmamasının yanı sıra zihindeki bir imge de değildir. Her kişinin zihnindeki imge o kişiye özeldir. Dolayısıyla imge özneldir. Lekton ise nesneldir. Doğru cevap A'dır.

Yanıt Açıklaması: Gazâlî (1058-1111) mantık çalışmalarından daha çok, etkili bir İslam düşünürü olarak mantığın saygınlığına yaptığı katkı ile bilinir. Gazâlî mantığın din bilimleri için faydalı bir araç olduğu düşüncesinin Müslümanlar arasında yaygınlaşmasını ve böylece Müslümanların mantık çalışmalarına daha fazla ilgi duymasını sağlamıştır.

Yanıt Açıklaması: Stoa düşünürleri im (işaret), imlenen (işaret edilen) ve imin anlamını ayırt etmişlerdir. Stoalılara göre im ve imlenen fiziksel nesnelerdir. Bu ikisinin fiziksel nesneler olarak kabul edilmesinin açıklaması im, örneğin, ağızdan çıkan ses veya bir yüzeyde bırakılan bir leke türünden bir nesnenin anlaşılmasıdır. İmlenen ise im ile ilişkili olan nesnedir. Stoalılar adcı felsefe anlayışına uygun olarak bu nesnenin her zaman fiziksel bir nesne olacağını kabul etmektedir. Anlam ise fiziksel bir nesne değildir. Her imin anlamı bir lektondur. Bir imin anlamı fiziksel bir nesne olmamasının yanı sıra zihindeki bir imge de değildir. Her kişinin zihnindeki imge o kişiye özeldir. Dolayısıyla imge özneldir. Lekton ise nesneldir. Bu bilgilerden de anlaşıldığı gibi doğru cevap E’dir.

Yanıt Açıklaması: Kelam bilginleri iman ve din kurallarını kabul ettikleri birtakım temel ilkeler ve kendilerine özgü birtakım kanıtlamalarla temellendirmişlerdi. Bu bilginlerin bir kısmına göre, din ile ilgili kuralları temellendirmekte kullanılan kurallar da din kuralları arasındadır. Kanıtlama geçersiz olduğunda kanıtlamanın göstermeye çalıştığı şey de geçersiz olur. Mantıkçıların dayanağı olan, tümellerin zihin dışındaki varlığı, kelam bakımından geçersizdir. Böylece mantıktan geriye Mantıkçıların kesin ve zorunlu bilgiye götürdüğünü savundukları tanıtlama (burhan) değil, sadece biçimsel tasım ve tanımla ilgili bazı genel ilkeler kalır. Mantıkçıların başvurduğu ilke ve tasımların çoğu kelama göre geçersiz olduğuna göre bunların iman ve din konularında kullanılması kabul edilemez. İbn Haldun’a göre daha sonra Gazâlî ve Râzî’nin çabalarıyla ‘Kanıtlama geçersiz olduğunda kanıtlanan da geçersiz olur’ düşüncesi terk edilerek, mantık kurallarının kelamcıların bazı kanıtlamalarına aykırı olmakla birlikte din kurallarına aykırı olmadığı kabul edilmiştir