Mantığın Gelişimi

Yanıt Açıklaması: Gazâlî’nin verdikleri bilginin kesinlik derecesine göre ele aldığı öncüllerden duyu öncüllerinin diğer adı mahsûsâttır.

Yanıt Açıklaması: Beş sanat konusunda Gazali’nin açıklamalarına bakarak Teymiyye’nin Gazali’ye ve onun kişiliğinde mantığa yönelttiği eleştirilerin bir nedeni daha kolaylıkla anlaşılabilir. Mantıkçılar beş sanat içinde sadece tanıtlamanın (burhan) kesin bilgi verdiğini kabul etmektedirler. Dini bilimlerde tanıtlamaya başvurma olanağı çoğu zaman bulunmamaktadır. Dolayısıyla mantıkçıların tanıtlamanın kesin bilgiye ulaştırmak bakımından diğer sanatlara göre üstün olduğu düşüncesi kabul edildiğinde, dini bilimlerde çoğu zaman kesin bilgiye ulaşılamayacağı sonucu çıkar. Mantığın reddedilmesi, bu sonuçtan kaçınmanın bir gereğidir.

Yanıt Açıklaması: Parmenides (yaklaşık MO¨. 510-440) varlıkbilimsel bircilik düşüncesini en katı biçimiyle ve tüm mantıksal sonuçlarıyla savunan ilkçağ düşünürüdür. Doğru cevap A'dır.

Yanıt Açıklaması: Tarihsel geliflimine uygun olarak Stoa Okulu üç dönemde ele alınır: Erken Stoa okulun İ.Ö. III. yüzyıldaki kuruluş dönemidir. Orta Stoa okulun İ.Ö. II. yüzyıldaki kuruluş dönemidir. Geç Stoa ise okulun merkezinin Roma olduğu İ.S. I. ve II. yüzyıllardır. Stoa mantığının geliştiği ve sistemleştiği dönem Erken Stoa Dönemidir. Doğru cevap A'dır.

Yanıt Açıklaması: Dördüncü tip: Ya birincisi ya da ikincisi. Birincisi. O ha^lde ikincisi değil. O¨rnek: Ya gündüz ya da gecedir. Gündüzdür. O ha^lde, gece değil.

Yanıt Açıklaması: Aristoteles, akıl yürütmeleri bağımsız bir araştırma konusu yapan ve araştırmalarının sonucunda bilinen ilk mantık sistemini ortaya koyan Aristoteles mantığın kurucusudur. Doğru cevap A'dır.

Yanıt Açıklaması: İbn Sînâ’nın mantık anlayışına göre yazılan ‘bağımsız’ mantık eserleri arasında özellikle öne çıkan el-Kazvînî el-Kâtibî (1220-1280) tarafından yazılan ve medreselerde mantık eğitiminde uzun süre kullanılan Şemsiyye risalesidir. İbn Sînâcı geleneğin mantık birikimini özet bir şekilde sunması bakımından önemli yer tutmaktadır.

Yanıt Açıklaması: Bu yorumlar uzunluğuna göre üçe ayrılmaktadır: İlki, muhtasar (kısa şerh) olanlar, İkincisi, telhi^s olanlar, U¨çüncüsü ise, tefsi^r olanlardır. Doğru cevap D'dir.

Yanıt Açıklaması: Matematiğin bir bilim niteliğini kazanması Yunanlılarca gerçekleştirilmiştir.

Yanıt Açıklaması: Aristoteles’e göre tasım (sullogismos), belirli önermelerin varsayılmasıyla, diğer bir önermenin bu varsayımlardan ötürü zorunlu olarak çıktığı uslamlamadır. Tasımı geniş tanımlamasına rağmen Aristoteles’in Birinci Çözümlemeler’de ele aldığı tasımlar özel bir geçerli çıkarım biçimidir. Bu çıkarımlar üç terimle elde edilmiş iki kategorik öncül ve bir sonuç önermesinden oluşur. Sonuç önermesinde geçmeyen terim her iki öncülde de bir kez geçer ve orta terim olarak adlandırılır. Sonuç önermesini oluşturan diğer iki terim sınır terimlerdir (sınırlar). Sınır terimleri de büyük terim ve küçük terim olarak belirlenir. Orta terim her iki öncülde de geçeceğinden, sınır terimleri için üç ayrı durum söz konusudur: Sınır terimlerden biri öncüllerin birinde özne, diğer sınır terim ise diğer öncülde yüklemdir. Birinci durum iki farklı yoldan gerçekleşir: a) Öncülde yüklem olan sınır terim sonuç önermesinde de yüklem, dolayısıyla, öncülde özne olan terim sonuç önermesinde de özne konumundadır. b) Öncülde yüklem olan sınır terim sonuç önermesinde özne, dolayısıyla, öncülde özne olan terim sonuç önermesinde yüklem konumundadır. Sınır terimleri öncüllerin her ikisinde de yüklemdir. Sınır terimleri öncüllerin her ikisinde de öznedir. Bu bilgilerden de anlaşıldığı gibi tasım “Üç terimle elde edilmiş iki kategorik öncül ve bir sonuç önermesinden oluşur.”, “Sonuç önermesinde geçmeyen terim her iki öncülde de bir kez geçer ve orta terim olarak adlandırılır.”,  “Sonuç önermesini oluşturan diğer iki terim sınır terimlerdir.” ve “Sınır terimleri de büyük terim ve küçük terim olarak belirlenir.”. Sonuç önermesinin ise öncüllerden farklı olması gerekmektedir. Dolayısıyla doğru cevap D’dir.

Yanıt Açıklaması: İbn Rüşd Bağdat Okulu geleneğini sürdüren pek çok düşünür gibi ‹bn Sina’yı eleştirmiştir. Ancak en iyi bilinen eleştirisini Tutarsızlığın Tutarsızlığı (Teha^füt’üt- Teha^füt) ile Gaza^li^’ye yöneltmiştir. Bu eseriyle İ bn Rüşd Gaza^li^’nin felsefecilere saldırısını yanıtlamaktadır

Yanıt Açıklaması: Topikler tartışmanın konusundan bağımsız olarak, tartışmanın amacının biçimine uygun olarak izlenmesi gereken yolları belirlemeyi amaçlar.

Yanıt Açıklaması: Cundişâpûr Okulu: Nastûrîler tarafından Hızistan bölgesindeki Cündişâpûr şehrinde 6. yüzyılda kurulmuştur. 738 yılında Müslümanların şehri almasından sonra da varlığını sürdürmüştür. Yunanca mantık metinlerini Arapçaya çeviren ilk kuşak çevirmenler bu okulda yetişmiştir. Doğru cevap E seçeneğidir.

Yanıt Açıklaması: Savlanabilir de basit ve basit olmayan başlığı altında incelenir. Basit savlanabilirlerin bir kısmı belirli, bir kısmı belirsiz, son bir kısmı da ara savlanabilirdir. Belirli savlanabilir belirli bir varlık hakkındadır. Bir savlanabilirin belirli olması konusunun bir işaret zamiri ile belirtilmesidir. “Bu kişi yürüyor” savlanabiliri belirlidir. Savlanabilir söylenirken bir yandan belirli bir fiziksel nesneye açıkça (el veya başın bir hareketi ile) işaret edilir. Belirsiz savlanabilir “birşey” “biri” gibi bir konusu olan savlanabilirlerdir. “Biri yürüyor” savlanabiliri belirsiz bir savlanabilirdir. Böyle bir savlanabilirin doğru olması, belirli bir savlanabilirin doğru olmasına bağlıdır. Örneğin, “Biri yürüyor” savlanabilirinin doğru olması için belirli bir kişi için “Bu kişi yürüyor” savlanabiliri doğru olması gereklidir. Ara savlanabilirler ne belirli ne de belirsiz olanlardır. “Sokrates oturuyor” bir ara savlanabilir örneğidir. Bu savlanabilirler belirsiz bir şeyden bahsetmedikleri (sözdizimsel olarak, konuları “birşey” “biri” türünden olmadığı) için belirsiz değildir. Ancak bunların söylenmesi sırasında belirli bir fiziksel nesneye açıkça işaret edilmediği için, bu savlanabilirler belirli de sayılmazlar. Bu bilgilerden de anlaşıldığı gibi . “Aristoteles yazıyor.” savlanabiliri Stoa mantığında ara savlanabilir olarak tanımlanır, dolayısıyla doğru cevap C’dir.

Yanıt Açıklaması: Aristoteles’in mantık konusundaki çalışmalarının adı olan Organon'un Yunanca karşılığı araçtır.

Yanıt Açıklaması: Beş sanat konusunda Gazali’nin açıklamalarına bakarak Teymiyye’nin Gazali’ye ve onun kişiliğinde mantığa yönelttiği eleştirilerin bir nedeni daha kolaylıkla anlaşılabilir. Mantıkçılar beş sanat içinde sadece tanıtlamanın (burhan) kesin bilgi verdiğini kabul etmektedirler. Dini bilimlerde tanıtlamaya başvurma olanağı çoğu zaman bulunmamaktadır. Dolayısıyla mantıkçıların tanıtlamanın kesin bilgiye ulaş- tırmak bakımından diğer sanatlara göre üstün olduğu düşüncesi kabul edildiğinde, dini bilimlerde çoğu zaman kesin bilgiye ulaşılamayacağı sonucu çıkar. Mantığın reddedilmesi, bu sonuçtan kaçınmanın bir gereğidir.

Yanıt Açıklaması: Aristoteles'in de felsefe eğitimini aldığı Platon'un felsefe okulunun adı Akademi'dir.

Yanıt Açıklaması: Urfa Okulu Edessa olarak da bilinen Urfa'da kurulmuştur. Bu okulda 4. yüzyıldan başlayarak mantık ve felsefe çalışmaları yapılmıştır. Süryani mezheplerinden biri olan Nastu^ri^liğin yayıldığı okuldur. 489 yılında o tarihte şehrin yöneticisi olan imparator Zenon tarafından kapatıldığı tarihe kadar Süryanilerin en güçlü okullarından biri olarak kalmıştır.

Yanıt Açıklaması: Stoa mantıkçıları çıkarımları önce geçerli ve geçersiz olarak, geçerli çıkarımları doğru ve yanlış olarak ayırdıktan sonra, özel birtakım şartları sağlayan doğru çıkarımların tanıtlayıcı çıkarımlar olarak belirlemişlerdir. Bir çıkarımın geçerli olması (yani Stoa mantığındaki anlamıyla bir tasım olması), çıkarımın öncüllerinin tümel-evetlemesi ile sonuç önermesinden oluşan koşul önermesinin her zaman doğru olmasıdır. Bir çıkarım hem geçerli hem de tüm öncülleri doğru ise, bu çıkarımın da doğru bir çıkarımdır. Dolayısıyla, yanlış çıkarım, ya geçersiz bir çıkarım ya da en az bir öncülü yanlış olan bir çıkarımdır. Böylece, sonuç önermesi yanlış olan bir çıkarımın yanlış bir çıkarım olması gerektiği anlaşılır. C¸ünkü sonuç önermesi yanlış olan bir çıkarımın ya tüm öncülleri doğru ya da en az bir öncülü yanlıştır. Eğer tüm öncülleri doğru ise, sonuç önermesi yanlış olduğuna göre öncüllerin tümel-evetlemesi ile sonuç önermesinden oluşan koşul-önermesi yanlış olur. Bu durum da çıkarım geçersiz ve dolayısıyla yanlıştır. Eğer en az bir öncül yanlış ise, çıkarım yine yanlıştır.

Yanıt Açıklaması: Bir şey için birden fazla isim kullanıldığında sayısal aynılık türü söz konusudur.