Temel Gerontoloji

Yanıt Açıklaması: Diğer yaş gruplarında olduğu gibi sağlık sorunları ve hastalıklar, yaşam kalitesini etkileyen değiş- kenler içinde en önemli grubu oluşturur. Doğru cevap A şıkkıdır.

Yanıt Açıklaması: Yaşlı ayrımcılığının teorik temelleri: dört etkenden oluşmaktadır: Yaşlılığın tüm yaşam faaliyetlerinde, üretkenlikte, yeterlilikte, bireysellik ve bağımsızlıkta azalma süreci olarak görülmesi, ölümden duyulan korku, medyada gençliğe, bedensel güzelliğe ve cinselliğe verilen önem, ekonomik verimliliğe ve üretkenliğe verilen önem, yaşlılar ile yapılan araştırmaların çoğunluğunun huzurevleri, bakımevleri ve hastanelerde yapılması dört temel etkendir. Yaşlılık tüm yaşam faaliyetlerinde, üretkenlikte, yeterlilikte, bireysellik ve bağımsızlıkta azalma süreci olarak görülmektedir. Yaşlıya ve yaşlılığa kalıplaşmış düşüncelerle, ön yargılarla bakılmaktadır ancak bu yaşlı ayrımcılığının teorik temelleri arasında yer almamaktadır.

Yanıt Açıklaması: Yaşlanma sadece biyolojik ve psikolojik etkenlerin değil; sosyal, ekonomik, dönemsel ve ekolojik etkenlerin de rol oynadığı çok boyutlu bir durumdur. Siyasal boyut yer almamaktadır. Doğru cevap A'dır.

Yanıt Açıklaması: Kalp damar hastalıkları, hastalık ve ölüm nedenleri arasında birinci sırada yer almaktadır. Kansere bağlı ölümler, 65 yaş ve üzerinde ölüm nedenleri arasında kardiyovasküler sisteme bağlı ölümlerden sonra ikinci sırayı almaktadır.

Yanıt Açıklaması: Yaşlılar, kalkınma sürecine tam olarak katılmalı ve aynı zamanda yararlarını da paylaşma­lıdır. Hiçbir birey, kalkınmadan yararlanma fırsatından mahrum edilmemelidir. Toplu­mun sosyoekonomik gelişmesi üzerinde etkisi olan nüfus yaşlanması ile bütün ülkelerde yer alan sosyal ve ekonomik değişiklikler, yaşlıların güçlendirilmesi ve toplum yaşamına katılımlarının sağlanması için acil kararlara ihtiyaç duyulduğunu ortaya koymaktadır. Her yaş grubundaki bireylerin, özellikle kadınların bütün sektörlerde karşılığı ödenme­mişler de dahil olmak üzere yaptığı katkılar göz ardı edilmemelidir. Sosyal, ekonomik, kültürel, sportif ve gönüllü akivitelere katılma, aynı zamanda kişisel refahın gelişmesi ve sürdürülmesine katkıda bulunmaktadır. Yaşlıların organizasyonları, kuşaklar arası iletişi­min desteklenmesi ve geliştirilmesini sağlamaları açısından çok önemlidir.

Yanıt Açıklaması: Bireyler yaşlılığın getireceği sorunlar nedeniyle hem yaşlanmaktan hem de yaşlı bireye bakım vermede yaşayacağı sorunlar nedeniyle aile üyelerinin yaşlanmasından korkar duruma gelmektedir. Yaşanan bu sorunlar gerontofobi olarak tanımlanan bir kavramın ortaya çıkmasına neden olmuştur. Gerontofobi, yaşlılık korkusu ve toplumda genel olarak yaşlı ve yaşlılığın kabul edilmemesi biçiminde tanımlanmaktadır.

Yanıt Açıklaması: Birden fazla bilişsel alanda kişinin gündelik yaşamını etkileyen, sosyal ve mesleki işlevsellikte bozulmaya yol açan ilerleyici bozulma ile karakterize bir nörodejeneratif sendroma demans adı verilir.

Yanıt Açıklaması: Demografi bilimi kapsamında “nüfus”, sınırları belli bir coğrafya üzerinde, belli bir anda bulunan kişileri kapsar ki; bu yer bir ülke, şehir, kasaba veya köy olabilir. Demografik yapıyı incelemek için kullanılan ilk yöntem nüfus sayımlarıdır. Tarihte ilk yapılan nüfus sayımlarının temel amacının askeri gücü belirlemek ve vergi toplamayı kolaylaştırmak olduğu anlaşılmıştır. Bunun için sayımlarda erkekler dikkate alınır, kadınlar ve çocuklar göz ardı edilirdi. Düzenli sayımlar tarihte 14. yüzyılda İskandinav ülkelerinin uygulamaları ile başlamıştır. Nüfus sayımları yoluyla bir yerleşim birimindeki nüfusun demografik özellikleri ortaya konulur. Doğru cevap B’dir.

Yanıt Açıklaması: İnsidans: Belirli bir nüfusta belirli bir za- man dilimi içerisinde belirli bir hastalık veya hastalıkların yeni olgularının sayısını ifade eder.

Yanıt Açıklaması: Yirmi yaşlarındaki bir erkekte vücut yağ oranı %20’lerin altında iken yetmiş yaşlarında bu %36’ının üstüne çıkar.

Yanıt Açıklaması: Dünya üzerinde, yaşlılara karşı fiziksel, psikolojik, duygusal ve ekonomik yönden ihmal, istismar ve şiddet her sosyal, ekonomik, etnik ortamda ve coğrafi bölgede bulunabilir. Yaşlanma süreci beraberinde zor iyileşmeyi getirdiği için istismarın yaşlı kurbanları fiziksel ya da duygusal travmadan hiçbir zaman tam olarak kurtulmayabilirler. Tüm istismar, ihmal ve şiddet alanlarının bulunduğu şık A’dır.

Yanıt Açıklaması: Yaşlılığa vurgu yapmak üzere Birleşmiş Milletler tarafından 1983 yılında "Viyana Ulus­lararası Yaşlanma Eylem Planı" hazırlanmıştır. Eylem planında yer alan başlıklardan biri de "Barınma ve Çevre" başlığıdır. Planda, insanların yeterli barınma ve iyi çevre koşullarına sahip olmasının tüm ülkelerde ve tüm yaş grupları için yaşam kalitesini etkileyen önemli bir durum olarak kabul gördüğü ifade edilmiştir. Ayrıca; barınmanın sürekliliğinin yaşlılar için daha da önemli olduğu, mekânların yaşlı aktivitelerinin merkezini oluşturduğu; eve uyum, günlük yaşam için ev içi uygulamalar, evde kullanılan araçların kolay kullanımı­nı sağlayacak biçimde düzenlenmesinin hastalığı azaltacağı gibi, yaşlıların kısıtlılıklarıyla yaşamalarını kolaylaştıracağı vurgulanmıştır. İkinci olarak, yine Birleşmiş Milletler tara­fından 2002 yılında "Madrid Uluslararası Yaşlanma Eylem Planı" kabul edilmiştir.

Yanıt Açıklaması: Yaşlılığa vurgu yapmak üzere Birleşmiş Milletler tarafından 1983 yılında “Viyana Uluslararası Yaşlanma Eylem Planı” hazırlanmıştır. Eylem planında yer alan başlıklardan biri de “Barınma ve Çevre” başlığıdır. Planda, insanların yeterli barınma ve iyi çevre koşullarına sahip olmasının tüm ülkelerde ve tüm yaş grupları için yaşam kalitesini etkileyen önemli bir durum olarak kabul gördüğü ifade edilmiştir. Ayrıca; barınmanın sürekliliğinin yaşlılar için daha da önemli olduğu, mekânların yaşlı aktivitelerinin merkezini oluşturduğu; eve uyum, günlük yaşam için ev içi uygulamalar, evde kullanılan araçların kolay kullanımı sağlayacak biçimde düzenlenmesinin, hastalığı azaltacağı gibi, yaşlıların kısıtlılıklarıyla yaşamalarını kolaylaştıracağı vurgulanmıştır.

Yanıt Açıklaması: 80 yaşından sonra daha önceden var olan kronik sağlık sorunları sonucunda işlev kayıpları, sağlık algısı ve yaşam kalitesi açısından önemli sonuçlar doğurmaya başlar. Dolayısıyla doğru cevap D'dir.

Yanıt Açıklaması: Özel Huzurevi hizmetinde yaşlı “Sosyal, fiziksel ve moral desteğe ihtiyaç duyan, akıl ve ruh sağlığı yerinde olup, kuruluş bakımına ihtiyacı olan en az 55 yaşındaki kişi” diye tanımlanır (illerde Valilik onayı ile bu yaşın altında olan uygun kişilerin de özel huzurevlerine kabulü mümkün olabilmektedir).

Yanıt Açıklaması: Sağlıklı yaşlanmanın sağlanması ve sürdürülebilmesi için, tüm yaşam alanlarının tasarımı yaşlıların gereksinimleri göz önünde bulundurularak yapılmalıdır. Bu anlamda kent tasarımı yapılırken, dış mekânlar ve yapılar uygun tasarlanmalıdır. Temiz bir çevre sağlanmalıdır (Çamur ve Acar-Vaizoğlu, 2012). Bunlar için yapılması gerekenler: Rahatsız edici gürültü ve koku önlenmeli, yeşil alanlar, dinlenme alanları ve ulaşı- labilir yerde yeterli sayıda tuvalet olmalıdır. Kaldırımlar yaşlıların rahatlıkla hareket etmesini sağlayacak biçimde yapılmalı, dar, engebeli, bozulmuş, kenarları yüksek olmamalı; düz, alçak, kaymayan özellikte, tekerlekli sandalye geçişine, yürüme ve bisiklet sürmeye uygun olmalıdır. Bina tasarımında asansör, yürüyen merdiven ve yüzeyler kaygan olmamalıdır. Ulaşımla ilgili düzenlemeler yapılmalıdır. Toplu taşıma araçları yaşlıların rahatlıkla kullanabilecekleri biçimde tasarlanmalıdır. Yaşlıların barınma yerlerinde temel gereksinimler karşılayacak elektrik, su ve ısınma sağlanmalıdır. Evler yaşlının yalnız başına rahat hareket etmesini sağlayacak, ev içi kaza riskini en aza indirecek biçimde tasarlanmalıdır. Yaşlıların evleri kendilerini güvende hissetmeleri için yakınları veya arkadaşlarına, alışveriş yerlerine, sağlık kuruluşlarına, parklar vb. yerlere yakın olmalıdır. Sosyal çevre açısından, yaşlıların bir araya gelebilecekleri, sosyal paylaşım ortamları yaratılmalı ve üretkenliği sağlayacak uğraşılar yönlendirilmelidir. Madde I, II ve IV yaşlılara uygun çevrenin oluşturulmasıyla ilgili sıralanan bu özelliklerdendir. Ancak III. madde 2002 yılında Sağlık Bakanlığı tarafından “Herkese Sağlık-Türkiye’nin Hedef ve Stratejileri’nde belirlenen hedef 7’dir. Bu hedefin ilişkili olduğu temel alan çevreden ziyade aktif yaşlanmadır.

Yanıt Açıklaması: Devletin yaşlılara yönelik pozitif ayrımcılığı Türk Ceza Kanunu’nda da yerini bulmaktadır. Yasada 65 yaşını tamamlanmış ve hüküm giymiş yaşlılara özel tedbirler uygulaması gerektiği hükmü yer almaktadır. Cevap: E şıkkıdır.

Yanıt Açıklaması: Türk yaşlılarının Yaşam Kalitesini etkileme açısından özellikle batılı toplumlardaki yaşlılardan ayrıldıkları noktalar: Çocukların mutluluğu ve aileye verilen önem, geçmişle olan bağın sürdürülmesi, büyükanne-büyükbaba rolü, hastaneye yatmak, iştahın yerinde olması, kendi kendine karar verebilme ve dini inançlara daha çok önem vermeleridir. Ancak yeni bilgi ve becerileri edinebilme fırsatına verilen önem batılı toplumlardaki ailelerden farklılaşan özelliklerden biri değildir. Doğru cevap C'dir.

Yanıt Açıklaması: Erkeklerde yaşlanmaya bağlı olarak lütenize edici hormon (LH) pikleri artar ancak LH pik sıklığı azalır ve LH dalgalanmalarına (pulsasyonlarna) testislerde testosteron hormonunu üreten Leyding hücrelerin yanıtı küntleşir. 50 yaşından sonra kan testosteron, dehidroepiandrosteron (DHEA), androstenedione düzeyi ve testosteron/östrojen oranı azalır. A şıkkı rahimin fibröz dokuya dönüşerek küçülmesiyle, C şıkkı Kadınlarda menapoz sonrasında dış genital organlarından küçük/büyük dudakları (labia majora/minora), klitoris, vajina girişi, vajina, üretra ve mesane meydana gelen değişimlerin gerçekleşmesinden bahsetmektedir. E şıkkı ise kadınlarda endometriyal bezler azalması, tuba uterin kanalının duvarı incelmesi ve kanal daralması, yumurtalıklar (overler) küçülmesi ve düzensiz bir şekil alması ve serviks küçülmesiyle seyreden süreçle ilgilidir.

Yanıt Açıklaması: Yaşlı ayrımcılığı terimi ilk defa 1969 yılında, Amerika Ulusal Yaşlılık Enstitüsü başkanı Gerontolog Robert Butler tarafından kullanılmıştır. Butler, yaşlı ayrımcılığını yaşlı insanla­ra yönelik, ırk ayrımcılığı ve cinsiyet ayrımcılığı gibi eyleme dönüşebilen bir terim olarak tanımlamıştır. Palmore'a göre ise yaşlı ayrımcılığı; "ileri yaşlardaki bireylere yönelik ön yar­gıyı, tutum ve davranışlar aracılığıyla ifade eden bir terim" dir.