Temel Gerontoloji

Yanıt Açıklaması: Başarılı yaşlanma: bireyin kendini yaşlılığa hazırlama sürecinde sosyal çevresini ve ilişkilerini canlı tutmak, sağlık sorunlarını en aza indirmek için koruyucu önlemler almak, bellek ve fiziksel işlevlerini geliştirici çabalar içinde olmak ve yaşama pozitif bakmasını becerebilmek anlamına gelmektedir.

Yanıt Açıklaması: Yaşlı ihmali: Wiehe (1998) bu ihmali ayrı bir kategoride değerlendirir ve olguyu pasif ve aktif ihmal, ayrıca sıklıkla karşılaşılan yaşlının kendi kendini ihmali (self-neglect) gibi türlere ayırır. İhmal, bakım yapan kişinin bilerek veya bilmeyerek, yaşlının gereksinin duyduğu bakım işlerini ve hizmetlerini (yemek yemek, kişisel bakım, tuvalet ihtiyaçları, ilaç alma, sağlığı ile ilgilenme) gerçekleştirmemesi durumunda ortaya çıkar. Kendi kendini ihmal olarak adlandırılan durumlarda ise yaşlının kendisi, çevresinden gördüğü ihmalin sonucu olarak kendi kendini ihmal etmeye başlayabilmekte ve yapma imkanı olduğu günlük aktivitelerini bile yapmamaktadır. Doğru cevap E'dir.

Yanıt Açıklaması: Sağlıkta Hakkaniyet: Sağlık yönünden bölgesel farklılıkların en aza indirilmesidir.

Yanıt Açıklaması: Yaşlanmaya bağlı olarak büyüme, östrojen/testosteronun hormonun azalması ve kandaki yağ düzeyinin yükselmesi kas kütlesinin azalmasına ve vücut yağ kütlesinin artmasına neden olur.

Yanıt Açıklaması: Yaşlı ayrımcılığı, yaşlıya yönelik olumlu ya da olumsuz tavır, tutum ve önyargıları kapsayan, sosyal ve toplumsal bir sorun olarak değerlendirilmektedir. Yaşlı ayrımcılığı terimi ilk defa 1969 yılında Robert Butler tarafından kullanılmıştır. Butler yaşlı ayrımcılığını; cinsiyet ve ırk ayrımcılığına benzeyen ve kişilere sadece yaşı nedeni ile yapılan ayrımcılık olarak tanımlamıştır.

Yanıt Açıklaması: Demografik dönüşümün evrelerine uygun nüfus piramitlerinde, piramitleri kesen çizgiler 60 yaş üzeri yaşlıları ve 15 yaş altı çocukları göstermektedir .

Yanıt Açıklaması: Toplumların demografik yapısı ile gelişmişlik düzeyleri arasında bir ilişki kurulur. Demografik yönden yaşlanan toplumlar genellikle ekonomik yönden gelişmiş toplumlardır. Bu durum genellikle toplumda eğitim yüksekliği, sermaye birikimi ve gelirin daha adil dağılımı ile sonuçlanır. Bunun aksine genç toplumlar ise ekonomik yönden daha az gelişmiş toplumlardır. Toplumda eğitim düzeyi düşüktür ve gelir dağılımı nispeten bozuktur.

Yanıt Açıklaması: Demografik Dönüşüm Kuramı uzun yıllara dayalı olarak özellikle Batı Avrupa ülkelerinin doğum ve ölüm hızlarındaki değişimlerin incelenmesiyle geliştirilmiştir. 1950 yılların başında Frank W. Notestein’in çalışamları ile sistematik hale getirilmiştir.

Yanıt Açıklaması: Çeşitli besinlerin (protein, yağ, karbonhidrat, mineraller ve vitaminler) kısıtlanması ile yapılan deneysel çalışmalarda en etkili olanın kalori kısıtlanması olduğu gösterilmiştir. Fare, hamster, köpek, balık, çeşitli omurgasız hayvanlar ve maya mantarında besin kısıtlanmasının ömrü uzattığı gösterilmiştir. İnsanoğlu hariç rhesus maymunu başta olmak üzere çeşitli maymun türlerinde yapılan çalışmalarda ilerlemeler kaydedilmiştir ve ömrün uzayabileceğine dair bulgular bulunmaktadır. Anti-aging tıp uygulamaları çok popülerdir ve yaşlanmanın önlenmesinde ve yaşa bağlı hastalıkların seyrinin geciktirilmesinde önemli bir rol oynar. Örneğin egzersiz ve diyet, kalp-damar hastalıkları, bunama, çeşitli kanser türleri, depresyon, inme ve tip 2 diyabet riskini azaltır. Bununla beraber, bazı anti-aging tıp uygulamaları kadar farmakolojik ve besinsel ek ürünlerin yaşlanmayı yavaşlattığı veya tersine yaşlanmayı geri döndüren sihirli bir değnek olduğunu iddia edilmektedir. Bu sihirli ürünlerin içinde antioksidanlar (C ve E vitamini vs.), aminoasitler (methionin), ilaçlar (deprenil) ve hormonlar (melatonin, DHEA, büyüme hormonu, östrojen ve testosteron) sayılabilir. Bu ürünlerden hiç- birinin yaşlanmayı geciktirdiği veya tersine çevirdiğine ait güvenilir bir kanıt bulunmamaktadır. Aksine, bu ürünlerin uzun süre kullanımı sonucu yan etkilerine dair şüpheler vardır. Menapozdan sonra östrojen ve progesteron tedavisi buna bir örnektir. Bu tedavi, menapozun bulgularını azaltmasına rağmen, yerine koyma tedavisinin uzun dönem iyi planlanmış çalışmalarda özellikle kalp-damar sistemi için zararlı etkileri ortaya çıkmıştır.

Yanıt Açıklaması: Yaşlılığı değerlendiren geleneksel yaklaşım, bedensel ve zihinsel kayıplar üzerinden hareket eder. 1950 yıllarda kabul edilen bu görüş günümüzde önemini yitirmiştir. Yaşlanma sürecinde ortaya çıkan bedensel ve zihinsel kayıplar kişiden kişiye farklılıklar gösterir. Yaşlılığı bu yönde ele alma yaklaşımı sonunda toplumda yaşlıların dışlanmasına yol açacaktır. Bu geleneksel görüşe karşılık günümüzdeki yaklaşım, yaşlılık sorunlarının çözümünde yaşlının bağımsız yaşamasının önkabulü ile mümkün olacağı düşünülmektedir. Bu yaklaşımın temel hedefi, yaşlıları kendi ayakları üzerinde durabilen, yaşamlarını kendi beklenti ve ihtiyaçlarına göre ayarlayabilen bireyler olmalarını sağlamaktır. Doğru cevap C’dir.

Yanıt Açıklaması: Anti-aging tıp uygulamaları çok popülerdir ve yaşlanmanın oluşumunun önlenmesinde ve yaşa bağlı hastalıkların seyrinin geciktirilmesinde önemli bir rol oynar. Örneğin egzersiz ve diyet kalpdamar hastalıkları, bunama, çeşitli kanser türleri, depresyon, inme ve tip 2 diyabet riskini azaltır. Bunula beraber, bazı ant-aging tıp uygulamaları kadar farmakolojik ve besinsel ek ürünleri yaşlanmayı yavaşlattığı veya tersine yaşlanmayı geri döndürdüğü sihirli bir değnek olduğunu iddia etmektedirler. Bu sihirli ürünlerin içinde antioksidanlar (C ve E vitamini vs.), aminoasitler (methionin), ilaçlar (deprenil) ve hormonlar (melatonin, DHEA, büyüme hormonu, östrojen ve testosteron) sayılabilir. Bu ürünlerden hiçbirinin yaşlanmayı geciktirdiği veya tersine çevirdiğine ait güvenilir bir kanıt bulunmamaktadır.

Yanıt Açıklaması: Verilen örnek olay ekonomik istismara örnektir. Bu nedenle yanıt E'dir.

Yanıt Açıklaması: Yetişkin bir erkekte vücut ağırlığının %42-45'i ve kadınların ise %36-40'ı iskelet kasıdır.

Yanıt Açıklaması: Goethe'ye göre yaşlılık, tecrübelerin ulaştığı bir dönemdir. Goethe, yaşlılığın olumsuz bir dönem olmadığını savunmuş, “İlkeler Düşünceler” isimli yazısında insanların yaşlılık de aktif olması gerektiğini savunmuştur. Doğru cevap A'dır.

Yanıt Açıklaması: Yaşlılarda meydana gelen başlıca değişiklikler şunlardır; Organ sistemlerinin rezerv kapasitelerinde azalma (özellikle stres periyotlarında belirginleşme). Homeostatik kontrolde azalma (termoregülasyon sisteminde bozukluk, baroreseptör duyarlılığında azalma). Çevresel faktörlere uyum sağlayabilme yeteneğinde azalma (pozisyon değişikliği ile karakterize ortostatik hipotansiyon, değişen ısıya adaptasyonda zayıflık). Stres cevap kapasitesinde azalma (ateş, anemi). Yaşlanmaya bağlı olarak ortaya çıkan ve giderek artan bu kayıpların sonunda; birey hastalıklara ve yaralanmalara karşı korunmasız bir hale gelmektedir.

Yanıt Açıklaması: Günümüzde AB, ABD, Japonya, İsrail gibi birçok gelişmiş ülkeler; demografik, ekonomik, toplumsal ve kültürel yapıda ortaya çıkan değişiklikler ve talepler karşısında sosyal politikalarını ağırlıklı olarak kurumsal bakım hizmetlerinden, topluma dayalı bakım hizmetleri yönünde değiştirmelerine neden olmuştur. Sözü edilen bu uygulamalar; yaşlıyı sosyal yaşamdan, günlük alışkanlıklarından, arkadaş, komşu ve akrabalarından ayırmayan, yaşam kalitesini yükselten, fonksiyonel kapasitesini koruyan ve geliştiren, güvenli bir ev ortamında sağlık ve sosyal bakım hizmetlerine ulaşabilmelerini ve boş zamanlarını en iyi ve verimli biçimde geçirebilmelerini sağlayan bakım hizmet modellerinin hayata geçirilmesini sağlamıştır (Oğlak, 2011). Bu durumda B şıkkı hariç tüm şıklar topluma dayalı bakım hizmetleri özellikleri kapsamınde ele alınabilir.

Yanıt Açıklaması: Yaşlanmaya bağlı olarak sempatik ve parasempatik aktivitede değişimler görülür ve bunun sonucu olarak önemli sağlık problemi görülür. Sempatik sinir sisteminde norepinefrin salgısı artar, uzaklaştırılması yavaşlar ve reseptörleri azalır. Ayrıca otonom sinir sisteminin refleks cevapları azalır. Yukarda saydığımız değişimler nedeni ile termoregulasyon, kan basıncının düzenlenmesi, dışkılama (anal), idrar yapma (üretral) ile ilgili sfinkterlerin kontrolünde problemler görülür.

Yanıt Açıklaması: Demografik göstergelere göre 2050 yılında Türkiye'de ortanca yaşın 40.2 olması beklenmektedir (ss 34, Tablo 2.6 ya göre).

Yanıt Açıklaması: Tarihte 1662’de İngiliz istatistikçi John Graunt “Ölüm Kayıtları Üzerine Doğal ve Siyasi Gözlemler” adlı eserinde, ölüm oranlarını kullanarak ilk kez nüfusla ilgili bir analiz yapmıştır. Bu analizinde; ölümlerin mevsimlere dağılımında farklılıklar olduğu, bebek ölümlerinin yüksek olduğu, erkek bebeklerin daha fazla doğduğu ve kentlerde ve köylerde nüfusa göre ölüm sayılarının farklı olduğunu görmüştür. Bu çalışmada ilk defa hayatta kalma olasılıklarının hesap edilmesi ile “beklenen yaşam süresi”nin hesaplanabileceği saptanmıştır. Doğru cevap D’dir.

Yanıt Açıklaması: Yaşlanmaya bağlı olarak uyku süreleri kısalır, buna bağlı olarak uykunun daha çok REM (hızlı göz hareketleri) ve daha az olarak yavaş dalga uykusu dönemleri kısalır, uykuya dalma, uykuda sık sık uyanma sonucu uyuyamama hastalığı (insomnia) benzeri problemler çok görülür. Bu problemlerin beyin sapında bulunan ve uykuyu kontrol eden merkezlerin bulunduğu rektiküler aktive edici sistemindeki yaşlılığa bağlı değişimlerden kaynaklandığı düşünülmektedir. Ayrıca yaşlanmaya bağlı olarak üst solunum yollarındaki kasların tonusu kaybı sonucu uykuda uyanma sonucu uykuda geçici olarak solunumun durması olarak tanımlanan uyku apnesi denilen hastalığın riski artar. Bu hastalıkla obesite, hipertansiyon ve gün boyunca uykuya meyil ve dikkat eksikliği bulunur. Doğru cevap C şıkkıdır.