Temel İnsan Hakları Bilgisi 1

Yanıt Açıklaması: Kültürel haklar

Yanıt Açıklaması: Çevre hakkı, “Sağlık hizmetleri ve çevrenin korunması” başlığını taşıyan AY m. 56’da düzenlemiştir. “ Herkes, sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama hakkına sahiptir. Çevreyi geliştirmek, çevre sağlığını korumak ve çevre kirlenmesini önlemek devletin ve vatandaşların ödevidir .” AY m. 56, hem çevre hakkını bir insan hakkı olarak düzenleyen bir norm, hem de normatif bir hüküm niteliğindedir. Hakkın sahibi “ herkes ”tir. Hakkın yükümlüleri ‘ devlet’ ve “vatandaşlar ” şeklinde ifade edilen bireylerdir. Hakkın konusu, “ sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşamak ”tır. Hakkın karşısındaki ödev ise, “ çevreyi geliştirmek, çevre sağlı ğını korumak ve çevre kirlenmesini önlemektir .  Doğru cevap C'dir.

Yanıt Açıklaması: “Hak” kavramı, sözlükte “gerçek, sabit ve doğru olmak, gerekmek, bir şeyi gerçekleştir- mek” anlamları yanında, “buyurmak, bir kanunla sabit ha^le getirmek; Tanrı veya insanlara karşı ödev, hukuk, imtiyaz” anlamlarına gelmektedir. “Hak” kelimesi, adalet; adalet veya geleneğin gerektirdiği veya kişiye tanıdığı şey, gerçek ve doğru olan şey- gerçeğe uygunluk” anlamlarında da kullanılmaktadır. Doğru seçenek B'dir.

Yanıt Açıklaması: Mahkemenin resmi dilleri Fransızca ve İngilizcedir fakat başvuruların taraf devletlerin dillerinden birinde de yapılabilmesi mümkündür.

Yanıt Açıklaması: Ülkemizin de taraf olduğu İHAS’e Ek 13 No.lu Protokol ile ölüm cezası tamamen yürürlükten kaldırılmıştır.

Yanıt Açıklaması: I ve III

Yanıt Açıklaması: Mahkemenin resmi dilleri Fransızca ve İngilizcedir fakat başvuruların taraf devletlerin dillerinden birinde de yapılabilmesi mümkündür. Doğru cevap B'dir.

Yanıt Açıklaması: Kişi hak ve ödevleri, kişileri devlete ve topluma karşı koruyan hak ve hürriyetlerdir. Bunlara “koruyucu haklar” da denilir. Bunlar Anayasamızın “kişinin hakları ve ödevleri” bölümünde düzenlenmiştir. Anayasamız bu hak ve hürriyetleri sadece düzenlemekle kalmamış, bunları koruyucu birtakım kuralları da getirmiştir. Bunlar, “kişi güvenliği” (m. 19), “hak arama hürriyeti” (m. 37), “tabi hâkim güvencesi” (m. 37), “cezaların kanuniliği ve şahsîliği” (m. 38), “ispat hakkı” (m. 39), “yetkili makama başvurabilme hakkı” (m. 40) gibi kurallardır.

Yanıt Açıklaması: Hâkimlerin, sadece yasama ve yargı organları karşısında bağımsız olmaları yeterli değildir; davalı ve davacı karşısında da bağımsız ve tarafsız olmaları gerekir. Bu nedenle, bazı durumlarda hâkimin davaya bakması yasak edilmiş, bazı durumlarda da taraflara hâkimi reddetmek yetkisi tanınmıştır. 2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunu, hâkimin davaya bakmaktan yasaklanması ve reddi konularında, 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun (HMK) uygulanacağını öngörmüş, 56 ve 57. maddelerinde ise bu konuda izlenecek usulü düzenlemiştir. HMK m. 36’da ret sebepleri beş bent hâlinde belirlenmiştir: Buna göre hâkimin davada; iki taraftan birine öğüt vermiş ya da yol göstermiş, iki taraftan birine veya üçüncü kişiye kanunen gerekmediği hâlde görüşünü açıklamış, tanık veya bilirkişi olarak dinlenmiş veya hâkim ya da hakem sıfatıyla hareket etmiş olması; davanın, dördüncü derece de dâhil yansoy hısımlarına ait bulunması, dava esnasında, iki taraftan birisi ile davası veya aralarında bir düşmanlık bulunması ret sebebidir. Hâkimin davaya bakmasının yasaklandığı durumlar, HMK m. 34’te sayma yolu ile belirli ve sınırlı sayıda olmak üzere belirtilmiştir. Bunlara yenileri eklenemez. Belirtilen yasaklardan birinin bulunması hâlinde, taraflar istemese bile hâkim davaya bakamaz; kendiliğinden çekinmek zorundadır. Aksi hâlde, yani bakması yasak olan davaya hâkim tarafından bakılması, yargılamanın yenilenmesi (İYUK m. 53/1-g) sebebidir. Hâkim; kendisine ait olan veya doğrudan doğruya ya da dolayısıyla ilgili olduğu davada; aralarında evlilik bağı kalksa bile eşinin; kendisi veya eşinin altsoy veya üstsoyunun; kendisi ile arasında evlatlık bağı bulunanın; üçüncü derece de dâhil olmak üzere kan veya kendisini oluşturan evlilik bağı kalksa dahi kayın hısımlığı bulunanların; nişanlısının davasında ve iki taraftan birinin vekili, vasisi, kayyımı veya yasal danışmanı sıfatıyla hareket ettiği davada davaya bakamaz; talep olmasa bile çekinmek zorundadır. Doğru cevap D'dir.

Yanıt Açıklaması: 6771 sayılı sayılı Kanunla Anayasada yapılan değişikliklerle Cumhurbaşkanlığı hükümet sistemine geçilmiştir.

Yanıt Açıklaması: Küba, teşkilatın bir üyesidir fakat, siyasi nedenlerle, 1962 yılında Teşkilata aktif olarak katılmaktan çıkarılmıştır.

Yanıt Açıklaması: Yakalanabileceği veya suç delillerinin elde edilebileceği hususunda makûl şüphe varsa, şüphelinin veya sanığın üstü, eşyası, konutu, iş yeri veya ona ait diğer yerler aranabilir (CMK m. 116). Şüphelinin veya sanığın yakalanabilmesi veya suç delillerinin elde edilebilmesi amacıyla, diğer bir kişinin de üstü, eşyası, konutu, iş yeri veya ona ait diğer yerler aranabilir (CMK m. 117). Doğru cevap D'dir.

Yanıt Açıklaması: En az lise mezunu olmak Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kuruluna üye olabilmenin şartlarından değildir. Bu nedenle doğru şık “e”dir.

Yanıt Açıklaması: 17 üyeden oluşan Büyük Dairede Başkan, Başkan yardımcıları ile bölüm başkanları doğal üye olarak yer alırlar.

Yanıt Açıklaması: İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi BM Şartı (m.10) uyarınca sadece tavsiye niteliğinde karar almakla yetkili olan BM Ge­nel Kurulu’nun 10.12.1948 tarih ve 217 A (III) sayılı kararıyla kabul edilen İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi, Uluslararası sözleşmelerin henüz pek çok devlet tarafından imzalan­madığı veya onaylanmadığı dönemlerde, uluslararası alanda geçerli tek uluslararası insan hakları aracı olarak kabul edilmiş, yeni ortaya çıkan, bağımsızlığına yeni kavuşan devlet­lerde anayasal bir belge olarak kullanılmıştır. Diğer taraftan BM’ce kabul edilen insan hak­ları araçlarının birçoğunun temeli olan Bildirge, insan hakları açısından çok değerli bir çerçeve çizmekte, daha sonradan kabul edilen uluslararası sözleşme, protokol, andlaşma veya şartlarla genişletilerek hukuken bağlayıcılığı olan metinlere dönüşmektedir. Gerçek­ten de Bildiri kısa bir süre içinde tüm dünyada yansımasını bulmuş ve bölgesel düzeyde yeni koruma mekanizmaları meydana getirilmiştir. Bu mekanizmalara yer veren sözleş­melere İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi (İHAS), Afrikan İnsan ve Halkların Hakları Şartı (AfİHHŞ) ve Amerikan İnsan Hakları Sözleşmesi) (AİHS) örnek verilebilir.

Yanıt Açıklaması: BM Anlaşmasının VIII. Bölümü’nde bölgesel düzeyde sadece barış ve güvenliğin sağlanması ve korunması öngörülmüştür. Bu amaçla bölgesel düzeyde kurulan ilk girişim ise, Avrupa Güvenlik ve Iş birliği Teşkilatı ’dır. Doğru cevap A'dır.

Yanıt Açıklaması: Örgütlenme hürriyeti, siyasi, dini, ideolojik, ekonomik, iş, sosyal, sportif, kültürel ve mesleki menfaatlerini gerçekleştirmek amacıyla bir araya gelmek suretiyle bireylerin toplu olarak kullandıkları temel bir hürriyettir. Bireyler, belli bir alandaki menfaatlerini korumak amacıyla toplu bir şekilde hareket etmek üzere hukuki bir varlık (dernek, kulüp, sendika, birlik, parti vs.) kurmak suretiyle örgütlenme hürriyetini kullanabilecekleri gibi, kurulmuş bir dernek, sendika, vakıf, kulüp ya da partiye üye olmak suretiyle de kullanılabilirler. Dernek kurma hakkı ve hürriyetinin temeli iştirak etme hürriyetidir. Bu nedenle, örgütlenme hürriyeti bir bireysel haktır, grup hakkı değildir. Bu hakkın kullanılması amacıyla birkaç birey bir grup olarak bir araya gelebilir, fakat bu bireyler dernek kurma haklarını ortadan kaldıramazlar. Örgütlenme hürriyeti bir derneği kurma ve yaşatma hürriyetini de kapsar. Kişi bir derneğe üye olmaya zorlanamaz. Bireyin dernekten ayrılma hürriyeti de dernek kurma hürriyetinin ayrılmaz bir parçasıdır. Dernek kurma hakkı kanun tarafından, idarece tanınması şartına bağlanamaz. Benzer şekilde, kayıt şartının, sendika kurmak ve faaliyet göstermek için yetkililerden önceden izin almak gibi anlaşılması, örgütlenme (dernek) hürriyetini ihlal eder. Ancak, devletin, bir derneğin amaç ve faaliyetlerinin kanunlara uygun olup olmadığını denetleme hakkı bulunmaktadır. Dernek kurma hürriyeti ile mevcut derneğin amaç ve hedeflerini takip etme hürriyeti arasında fark vardır. Bunlardan ilki temel bir hakkı içerir, ikincisi ise içermez. Bu nedenle, dernek kurma hakkı, derneğin amaçlarının gerçekleştirilmesi garantisini de içermez. Dernek kurma hakkının kullanılması önceden izne tabi tutulamadığı gibi, kurulmuş derneğin amaçlarının da kanuna uygun olacağının tüzüğünde belirtilmesi, bu derneğin sürekli kanuna uygun hareket edeceği sonucunu doğurmaz. Dernek kurma hürriyeti, yalnızca AY m. 33’te belirtilen sebeplere bağlı olarak ve ancak kanunla sınırlanabilir. Bu sınırlamalar Anayasa’nın sözüne ve ruhuna, hakkın özüne, demokratik toplum düzeninin ve lâik cumhuriyetin gereklerine ve ölçülülük ilkesine aykırı  olamaz (AY m. 13). AY m. 33’te dernek kurma hürriyeti ancak, millî güvenlik, kamu düzeni, suç işlenmesinin önlenmesi, genel sağlık ve genel ahlâk ile başkalarının hürriyetlerinin korunması sebepleriyle ve kanunla sınırlanabilir. Doğru cevap A'dır.

Yanıt Açıklaması: İHAM’de Sözleşmeye taraf ülke sayısı kadar hâkim görev yapar ve hâlen Mahkemede 47 hâkim vardır. Doğru cevap D'dir.

Yanıt Açıklaması: Siyasi parti üyesi olabilmek için onsekiz yaşını doldurmuş olmak gerekir. Ancak, hâkimler ve savcılar, Sayıştay dâhil yüksek yargı organları mensupları, kamu kurum ve kuruluşlarının memur statüsündeki görevlileri, yaptıkları hizmet bakımından işçi niteliği taşımayan diğer kamu görevlileri, silahlı kuvvetler mensupları ile ilköğretim ve ortaöğretim öğrencileri siyasi partilere üye olamazlar(m. 68/5). Yükseköğretim elemanları, siyasi partilere üye olabilirler. Ancak, bunlar, siyasi partilerin merkez organlarında görev alabilirler (m. 68/6).

Yanıt Açıklaması: Bireysel başvurunun, başvuru yollarının tüketildiği ve buna ilişkin kararın kesinleştiği tarihten, başvuru yolu öngörülmemişse ihlalin öğrenildiği tarihten itibaren otuz gün içinde yapılması gerekir. Doğru cevap D'dir.