Temel İnsan Hakları Bilgisi 1

Yanıt Açıklaması: Ekonomik ve Sosyal Konseyin 27 Mayıs 1970 tarih ve 1503 sayılı (XLVIII) kararı ile “insan hakları ve temel özgürlüklerinin ihlallerine ilişkin bildirimler ile ilgilenmeye dair usuller belirlenmiştir. 1503 Usulü” olarak bilinen bu usulde, kişilerin tek tek haklarının ihlal edilip edilmediği ve dolayısıyla mağduriyetlerinin kişisel olarak nasıl giderileceği üzerinde durulmamakta, şikâyetin olduğu ülkedeki genel durum üzerinde karara varılmak suretiyle bu hedefe dolaylı yoldan ulaşılmaktadır. 1503 nolu prosedüre ancak belgelerle saptanmış insan hakları konuları ihlalleri konu edilebilir. Bu prosedür öncelikli olarak kişisel başvuruda bulunanların sorunlarını çözmek için değil, önemli İnsan hakları ihlallerine çözüm bulmak amacıyla kullanılır. Doğru cevap A seçeneğidir.

Yanıt Açıklaması: Uluslararası Adalet Divanı (UAD), 1945 yılında, BM’nin kurucu Antlaşması ile Örgütün, başlıca yargı organı olarak kurulmuştur. Faaliyetlerini, kurucu antlaşmanın ayrılmaz bir parçasını oluşturan UAD’nın Statüsü ve kendi içtüzüğü ile yerine getirir. UAD devletlerin taraf olduğu uyuşmazlıklar bakımından yetkili bir yargı yeridir. UAD, bireyler veya yönetim dışı kuruluşları yargılayan veya bunlar hakkında karar veren bir yargı organı olmadığı gibi, bir insan hakları mahkemesi de değildir. Ancak, Divanın kendisine sunulan uyuşmazlıklarla ilgili davalarda verdiği kararlar veya buna yetkili kurumlarca, kendisinden istenilen istişarî mütalaa talepleri nedeniyle açıkladığı görüşler, yürürlükteki hukuk kurallarının açıklanması niteliğinde kabul edilebilir. Ayrıca, UAD, anlaşmaların tanımlanması, yorumlanması ve devletlerin zorunlu görevlerinin belirlenmesi konusunda katkıda bulunabilir.

Yanıt Açıklaması: Başlangıçı izleyen IV ana bölüm altında toplam 53 maddeden oluşan KSHS, Türkiye tarafından 15.08.2000 tarihinde New York’ta imzalanmış, TBMM tarafından beyanlar ve çekince ile onaylanması, 4.6.2003 tarih ve 4868 sayılı Kanunla (RG: 18.06.2003-25142) uygun bulunması üzerine, 07.07.2003 tarih ve 2003/5851 sayılı Bakanlar Kurulu kararıyla (RG: 21.07. 2003-25175) onaylanmıştır. Doğru cevap D seçeneğidir.

Yanıt Açıklaması: Yaşama hakkı, aile yaşamı hakkı, mülkiyet hakkı ve sosyal güvenlik hakkı İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi'nde düzenlenen haklar arasında yer almaktadır. Doğru yanıt E seçeneğidir.

Yanıt Açıklaması: İHK, Mart ayının so­nunda ve Nisan ayının başında New York’ta, Temmuzda ve Ekimin sonu/Kasımın başında Cenevre’de olmak üzere, yılda üç defa toplanır.

Yanıt Açıklaması: İnsan haklarının temel ilkeleri arasında sayıldığı demokratik siyasi hürriyete dayanan rejimlerde, bireylere kendi haklarını korumak için bu süreci başlatma hakkını sağlamak mantıklıdır. Bu süreç sayesinde bir birey kendi devletini uluslararası bir organ önünde doğrudan sorumlu tutabilmektedir. Bazı uluslararası sözleşmeler, sözleşme hükümlerine göre haklarının ihlal edildiğini hisseden bireye bundan sorumlu tuttuğu hükümetine karşı denetleme biriminde işlem başlatma fırsatı vermektedir. Fakat bu tür başvurular ancak ilgili devlet bireysel başvuru hakkını açıkça kabul etmişse yapılabilmektedir. İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi (İHAS) ayrıca (34. madde/yeni) bireysel şikâyetler için bir mekanizma getirmektedir. İHAS’ın 25’inci maddesinin kapsadığı eski sistem seçimlikti. Ancak bu sistem artık uygulanmamaktadır. Yeni sistem sözleşmeye üye devletler için zorunludur. İHAS’a göre “bireysel” bir şikâyet bir grup birey tarafından ya da NGO tarafından da (KSHS’nde de aynı şekilde) işleme sokulabilmektedir. Doğal olarak, ihlal edildiği iddia edilen haklar, ilgili sözleşmelerin kapsamında yer almalıdır. İlgili makam önünde işlemler, ancak bütün iç hukuk yolları tüketildikten sonra başlatılabilmektedir. Ayrıca sözleşmeler, genelde en son iç yargı kararını takiben sınırlı bir zaman dilimi içerisinde dilekçenin işleme sokulmasını gerektirmektedir (örneğin, İHAS m. 35/1’de bu süre 6 ay). AİHS (m. 44), dilekçelerin denetleme birimine (Amerika İnsan Hakları Komisyonu) hiçbir koşul olmadan çıkarılmasına izin vermekte, hiçbir devletin ayrı bir kabul işlemini gerektirmemektedir. İşlem, devletin onayından hemen sonra başlayabilmektedir. Afrika İnsan Hakları Komisyonu da bireylerden şikâyetleri alabilmekte ancak tek ve bağımsız bir ihlal söz konusu olduğunda harekete geçmemektedir. Doğru cevap E seçeneğidir.

Yanıt Açıklaması: Afrika İnsan ve Halkların Hakları S¸artı, 28.06.1981 yılında Kenya’nın Başkenti Nairobi ’de Afrika Birliği Teşkilatı devlet ve hü- kümet başkanlarının XVIII. Dönem Asamblesi ’nde oy birliği ile kabul edilmiş ve 21 Ekim 1986 yılında yürürlüğe girmiştir. S¸artın en önemli özelliği, diğer uluslararası ve bölgesel sözleşme ve anlaşmaların aksine, insan ve halkların haklarına vurgu yapmakta ve birey- lerin ve birey topluluklarının devlete karşı görevlerinin alfabetik bir dizisini vermektedir. S¸artın maddelerinin devletlerce değiştirilmesine izin verilmemektedir.

Yanıt Açıklaması: Schengen Sözleşmesi, Fransa, Almanya, Belçika, Lüksemburg ve Hollanda arasında, 14 Haziran 1985 tarihinde, Lüksemburg’un Schengen köyünde imzalanan ve sınır kapılarındaki polis ve gümrük kontrollerini bütünüyle ortadan kaldırmayı amaçlayan antlaşmadır. 19 Haziran 1990 yılında imzalanan Schengen Anlaşmasını Uygulama Sözleşmesi ise Sözleşmeyi uygulamaya koymuştur.

Yanıt Açıklaması: Önleyici rejimler; yasaklayıcı önleme, düzeltici önleme ve basit önleme olmak üzere üç türe ayrılarak incelenebilir. Doğru seçenek C'dir.

Yanıt Açıklaması: Açıkça tanımlanabilir olma, insan hakların yerine getirilip getirilmediğinin veya ihlal edilip edilmediğinin açıkça anlaşılabilmesini mümkün kılar. Açıkça tanımlanabilir olma şartının en önemli faydası, yargısal korunma sağlanmasıdır. Bu hakkın hangi makamlar tarafından hayata geçirileceği ve güvence altına alınacağı açık olmalıdır. Sorumlu makam, yükümlülüklerini yerine getirebilmek için gerekli kapasiteye sahip olmalıdır. Bu nedenle doğru yanıt C'dir.

Yanıt Açıklaması: Milletler Ligi’nin kurulmasından önce, köle ticaretinin yasaklanması konusundaki uluslar arası çabaların ilki, 18 Avrupa Devletinin imzaladığı 1890 Brüksel Kanunu’dur. Kanun, köle ticaretini kontrol ve önleme konusunda etkili tedbirler içermekte, süreci kontrol etmek üzere bir Kölelik Bürosu kurmaktadır. 28 Nisan 1919 tarihli Milletler Ligi Sözleşmesini takiben üye devletler, adil ve insanca çalışma şartlarının güvenliği yanında, cinsel sömürü amacıyla, kadın ve çocuk kaçakçılığının kaldırılması konusunda da çalışma yapmışlardır. 1921 tarihli Kadın ve Çocuk Kaçakçılığının Önlenmesi Sözleşmesi, 1933 tarihli Her Yaştaki Kadın Kaçakçılığının Önlenmesi Sözleşmesi, Yirminci Yüzyıldaki ilk çalışmalara örnek verilebilir. Her iki sözleşmede de kadın kaçakçılığının önlenmesi, yasaklanması ve cezalandırılması devletlere bir görev olarak verilmiştir. Kadınların fahişelik amacıyla bir ülkeden diğerine kaçırılarak işe alınması 1949 tarihli İnsan Kaçakçılığı ve Fahişelik Amacıyla Başkalarının Sömürülmesinin Kaldırılması Sözleşmesi ile cezalandırılmıştır. İnsan kaçakçılığı, 2000 tarihli, Kişilerin özellikle Kadın ve Çocuk Kaçakçılığının Önlenmesi ve Cezalandırılması BM Protokolü’nde (Palermo Protokolü) tanımlanmıştır. Protokol, BM Genel Kurulu’nun 15.12.2000 tarih ve 55/25 sayılı kararıyla benimsenmiş, 25.12.2003 yılında yürürlüğe girmiştir. Doğru cevap A seçenğidir.

Yanıt Açıklaması: İnsanlar, insan haklarına, sırf insan olmaları nedeniyle doğuştan sahip olmaktadırlar. Bu nedenle, insanlar, insan haklarını sözleşmeyle başkalarına devredemeyecekleri gibi, bunlardan vazgeçemezler. Çünkü insan hakları doğrudan doğruya insanın kişiliğine bağlıdır.

Yanıt Açıklaması: İHYK’nin görevleri şunlardır: Medeni, kültürel, ekonomik, siyasi ve sosyal hakların et­kin kullanımını sağlanmak ve geliştirilmek; BM sistemi içinde insan haklarını geliştirecek organları desteklemek ve bu kuruluşlara bu alanda öneriler götürmek; İnsan haklarının geliştirilmesi amacıyla BM içindeki kuruluşlardan destek almak; İnsan Hakları Merkezi ve diğer bazı kuruluşlar aracılığıyla talepte bulunan ülkelere insan hakları konusunda tek­nik ve mali yardımda bulunmak ve konuya ilişkin eylem ve programlar yürüten yerel in­san hakları örgütlerine yardım etmek; insan hakları konusunda BM tarafından yürütülen eğitim ve kamuyu bilgilendirme programları arasında koordinasyonu sağlamak; dünyada İnsan Hakları ihlaline neden olan tehditlere ve tehlikelere karşı aktif bir rol oynamak; insan hakları çerçevesinde hükümetlerle sürekli diyalog içinde olmak; insan haklarının gelişmesi ve yaygınlık kazanması için uluslararası iş birliğine gidilmesini sağlamak; BM sistemi içinde insan haklarının genişletilmesi için koordinasyon faaliyetleri yürütmek; insan hakları konusunda BM mekanizmasının daha da güçlendirilmesi ve rasyonelleşti­rilmesi yönünde çalışmalar yapmak; insan hakları merkezinin idaresini gerçekleştirmek.

Yanıt Açıklaması: Çocuk Haklarının Kullanılması Avrupa Sözleşmesi ile Tanınan Çocuk Haklarından Bazıları • Davalarda bilgilendirilme ve dava sırasında görüşünü ifade etme hakkı • Kendi kendilerine veya diğer şahıslar veya kurumlar vasıtasıyla, ayrı bir temsilcinin, uygun olduğu takdirde bir avukatın tayinini isteme hakkı • İç hukuk bir menfaat çatışması nedeniyle çocuğun ebeveynlerini çocuğu temsil etme imkanından mahrum ederse, çocuğun şahsen veya diğer şahıs ve kurumlar aracılığıyla, adli bir merci önündeki kendisini ilgilendiren davalarda kendisini temsil edecek özel bir temsilci atanmasını isteme hakkı • Kendi temsilcilerini tayin etme hakkı • Kendi görüşlerini ifade etmekte yardımcı olması için kendi seçtikleri uygun bir kişiden yardım almayı isteme hakkı; • Adli bir merci önünde çocukları ilgilendiren davalarda tarafların sahip olduğu hakların tümünü veya bir kısmını kullanma hakkı.

Yanıt Açıklaması: Geçtiğimiz yüzyılda sosyal haklara en geniş bir şekilde yer veren ilk anayasa 1917 tarihli Meksika Anayasasıdır. Doğru cevap E'dir.

Yanıt Açıklaması: İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi’nde Düzenlenen Haklar • Yaşama Hakkı (m.2) • İfade Özgürlüğü (m. 10) Toplantı ve Dernek Özgürlükleri (m.11) • İşkence, İnsanlık Dışı ve Aşağılayıcı Muamele ve Ceza Yasağı (m.3) • Evlenme ve Aile Kurma Hakkı (m.12) • Kölelik ve Zorla Çalıştırma Yasağı (m.4) • Etkili Başvuru Hakkı (m. 13) • Kişi Özgürlüğü ve Güvenliği Hakkı (m. 5) • Ayrımcılık Yasağı (m.14) • Adil Yargılanma Hakkı (m. 6) • Olağanüstü Hallerde Askıya Alma (m. 15) • Ceza Kanunlarının Geçmişe Yürümemesi (m.7) • Yabancıların Siyasi Faaliyetlerinin Kısıtlanması (m.16) • Özel Hayatın Gizliliği Hakkı (m. 8) • Hakların Kötüye Kullanılmasının Yasaklanması (m. 17) • Düşünce, Vicdan ve Din Özgürlüğü Hakkıdır (m.9).

Yanıt Açıklaması: Cumhurbaşkanının olağanüstü hâl ilan etme yetkisi süre yönünden sınırlandırılmıştır. Anayasaya göre (m. 119), ilan süresi altı ayı geçemez. Bununla birlikte, TBMM bu süreyi değiştirebilir, gerekli görürse olağanüstü hâli kaldırabilir.

Yanıt Açıklaması: İnsan hakları hukukunun şeklî kaynakları, milli kaynaklar, uluslararası kaynaklar ve bölgesel kaynaklar başlığı atında incelenmektedir. Doğru yanıt D seçeneğidir.

Yanıt Açıklaması: Schengen Sözleşmesi, Fransa, Almanya, Belçika, Lüksemburg ve Hollanda arasında, 14 Haziran 1985 tarihinde, Lüksemburg’un Schengen köyünde imzalanan ve sınır kapılarındaki polis ve gümrük kontrollerini bütünüyle ortadan kaldırmayı amaçlayan antlaşmadır. 19 Haziran 1990 yılında imzalanan Schengen Anlaşmasını Uygulama Sözleşmesi ise Sözleşmeyi uygulamaya koymuştur. 1990’de İtalya, 1991’de İspanya ve Portekiz, 1992’de Yunanistan, 1995’de Avustralya daha sonra 2004’te Finlandiya, Danimarka, İsveç, Estonya, Letonya, Litvanya, Macaristan, Polonya, Çek Cumhuriyeti, Slovakya ve Malta, 2004’ün sonlarında İsviçre ve 2007’de Birliğe yeni üye olan Bulgaristan ve Romanya Schengen Sözleşmesi’ne imza atmıştır. Schengen Sözleşmesi İngiltere ve İrlanda tarafından onaylanmamıştır.

Yanıt Açıklaması: Uluslararası kaynaklar, çeşitli uluslararası kuruluşların aldığı bildirge niteliğinde kararlar, uluslararası antlaşmalar, şartlar ve protokollerdir. Bunların maddelerinin incelenmesi halinde insan haklarının evrensellik, kapsamının geniş olması, devletlerin çifte sorumluluğu ve yasal ve ahlaki temellere sahip olma gibi temel özelliklerinin ağır bastığı görülür.