Temel İnsan Hakları Bilgisi 1

Yanıt Açıklaması: Doğrudan doğruya Batılı devletlerin baskısı ile yapılan ve Müslüman ile Hıristiyan tebaa arasında eşitlik getiren 1856 tarihli Islahat Fermanı ile, artık din ve mezhep farkı kalkmış, bütün Osmanlılar eşit duruma getirilmiştir. Doğru cevap C seçeneğidir.

Yanıt Açıklaması: Devletlerin, uluslararası kuruluşlarca kabul edilen sözleşmelere, ulusal hukukları gereğince onaylayarak taraf olmaları durumunda denetim, sözleşmenin onaylanmış olması şartına bağlı olarak işler. Devletin kuruluş üyesi olması, o sözleşme nedeniyle kendiliğinden bu hukuksal yükümlülüğü üstlenmesi sonucunu doğurmaz. Bunun için sözleşmeyi onaylaması gerekir. Diğer taraftan, kimi zaman sadece sözleşmenin onaylanmış olması da yeterli değildir. Ayrıca taraf devletin, denetim organının sözleşmenin ihlaline ilişkin şikâyetleri inceleme yetkisini kabul ettiğini de bildirmiş olması gereklidir. Dayanağını, sözleşmenin onaylanmış ve öngörülen özel denetim organının yetkisinin tanınmış olmasından aldığından, bu sistemler sözleşmeye dayalı koruma sistemleri olarak nitelendirilir.

Yanıt Açıklaması: BM bünyesinde hazırlanan, insan haklarının korunmasına ilişkin uluslararası sözleşme­lerin tümü, o antlaşmaya ne ölçüde uyulup uyulmadığının denetlenmesi amacıyla gerekli kurum ve mekanizmaları kurmuş değildir. Bununla birlikte, uluslararası sözleşmelerin pek çoğunun kendine göre bir uygulama mekanizması bulunmaktadır. Bunlardan en çok bilineni rapor sistemi dir.

Yanıt Açıklaması: Uluslararası C¸alışma O¨rgütü (UC¸O¨=International Labour Organization) 1919’da Versail- les Barış Anlaşması’nın XIII. Bölümü uyarınca kurulmuş ve 1946 yılında BM’nin uzmanlık kuruluşu olmuştur. Sosyal adalet ilkeleri, evrensel insan ve çalışma haklarının korunması temelinde kurulmuştur.

Yanıt Açıklaması: Hakların pozitif-negatif şeklindeki ayrımı, büyük ölçüde Alman Hukukçusu Jellinek’in yaptığı sınıflandırmaya dayanmaktadır. Jellinek’in ayrımına göre haklar, koruma hakları (pasif statü hakları) isteme hakları (pozitif statü hakları) ve katılma (siyasi haklar) hakları olmak üzere üçe ayrılmaktadır. Doğru cevap B'dir.

Yanıt Açıklaması: Kişisel ve Siyasal Haklar Sözleşmesi, Irk Ayrımcılığının Kaldırılması Sözleşmesi ve İşkenceye Karşı Sözleşme ve Göçmen İşçiler Sözleşmesi, devletlerarası şikâyet usulünü öngörmektedir.

Yanıt Açıklaması: Basın araçlarının korunması hürriyeti idare tarafından kısıtlanabilir. Aynı şekilde, ağır ekonomik bunalım nedeniyle ilan edilen olağanüstü hâllerde mal, hizmet ve sermaye piyasalarını yönlendirici her türlü tedbir ve yükümlülükleri almak (OHK. m. 10) ve şiddet hareketlerinin artması nedeniyle ilan edilen olağanüstü hâllerde sokağa çıkmayı sınırlamak ve yasaklamak suretiyle seyahat hürriyetinin (AY. m. 23); kişilerin üstünü, araçlarını ve eşyalarını aratmak suretiyle, özel hayatın gizliliği (AY. m. 20) ve konut dokunulmazlığı (AY. m. 21) hürriyetinin; gazete, dergi, kitap, broşür, el ilanı, vb. basılmasını, yayımlanmasını çoğaltılmasını ve dağıtılmasını yasaklamak suretiyle basın hürriyetinin (AY. m. 28); her nevi sahne oyunlarını ve filmleri denetlemek suretiyle de sanat hürriyetinin (AY. m. 27) idare tarafından sınırlanması mümkündür.

Yanıt Açıklaması: İnsan hakları başka hak kategorilerinden ayırt etmeye yarayan; “evrensellik”, “ doğuştan sahip olma ”, “toplum öncesi olma”, “mutlaklık”, “vazgeçilmezlik”, “birey hakkı olma”, “çoğunlukla hürriyet hakkı olma”, “temel hak olma”, “esas olarak devlete karşı ileri sürülebilen iddialar niteliğinde olma” gibi kimi niteliklere sahiptir. Bu nedenle doğru yanıt B'dir.

Yanıt Açıklaması: 20 Kasım 1989’da BM Genel Kurulu tarafından hazırlanan C¸ocuk Hakları Sözleşmesi’nin 43. maddesi gereğince kurulan C¸ocuk Hakları Komitesi insan hakları alanında uzman- lıklarıyla ve yüksek ahlaki yetenek ve yetkileriyle tanınmış, 18 kişiden oluşmaktadır. Dört yıllık bir süre için seçilen üyelerin yarısı iki yılda bir yenilenmektedir. U¨yelerin seçiminde coğrafi dağılıma ve ülkelerin hukuk sistemlerine dikkat edilmektedir. Her ne kadar yıllık olarak toplanması öngörülmüş olmakla birlikte, hemen hemen BM üye tüm devletlerce onaylanmış olması nedeniyle, daha sık toplanma yönündeki isteğinin taraf devletler ve Genel Kurul tarafından kabul edilmesi üzerine, 1995’ten beri, Komite, yılda üç haftalık oturumlar yapmaktadır. Komite, taraf devletlerden gelen raporları incelemek üzere yılda üç defa Cenevre’de toplanmaktadır. Toplantılara UNICEF ve diğer BM uzmanlık kuruluş- larının katılma hakkı bulunmaktadır. Komite, ayrıca uygun gördüğü diğer bir uzmanlık kuruluşunu, kendi alanıyla ilgili görüş bildirmek üzere toplantıya davet edebilir.

Yanıt Açıklaması: Yasal Haklar – Moral Haklar Ayrımı : Özellikle pozitivist görüşü benimseyenlerce kabul edilen bu sınıflandırmaya göre, yasal haklar, yasama organının çıkardığı yasalarla ortaya konulan ve geçerlik kazanılan haklardır. Buna karşılık, moral haklar, yasal haklardan bağımsız ve onlara öngelen, yasal hakların üstünde ve her zaman geçerli olan haklardır. Moral haklar, özellikle doğal hukuk görüşünü benmseyenler arasında taraf bulmaktadır. Bu nedenle doğru yanıt C'dir.

Yanıt Açıklaması: İnsan hakları başka hak kategorilerinden ayırt etmeye yarayan; “evrensellik”, “doğuştan sahip olma”, “toplum öncesi olma”, “mutlaklık”, “vazgeçilmezlik”, “birey hakkı olma”, “çoğunlukla hürriyet hakkı olma”, “temel hak olma”, “esas olarak devlete karşı ileri sürülebilen iddialar niteliğinde olma” gibi kimi niteliklere sahiptir. Doğru seçenek D'dir.

Yanıt Açıklaması: Olağanüstü durumlarda sınırlanamayan haklar şunlardır: “Yaşama hakkı”, “işkence yasağı”, “kölelik ve kulluk yasağı”, “suç ve cezaların geçmişe yürütülemeyeceği”, “düşünce hürriyeti” ve “din ve vicdan hürriyeti”. Bunlara KSHS m. 4, “borç nedeniyle hapis yasağı”nı ve “kişi olarak tanınma hakkı”nı; AİHS m. 27, “hukuken kişi sayılma hakkı”nı, “aile hakları”nı, “isim hakkı”nı, “çocuk hakları”nı, “vatandaşlık hakkı”nı, “yönetime katılma hakkı”nı, “bu hakların korunması için yargısal güvenceler”i de eklemektedir.Bu haklar mutlaktır ve hiç bir olağanüstü durumda, ne kadar zorunlu olsa bile, bunları kısmen veya tamamen sınırlayacak tedbirler alınamaz.

Yanıt Açıklaması: Birincil veya temel haklar herkesin, ikincil haklar ise (instrumental rights or rights of autonomy) müzakere yetkisi, sözleşme özgürlüğü, meslek seçme ve değiştirme, girişim özgürlüğü gibi hareket edebilen insanın sahip olduğu hakları ifade etmektedir. Doğru seçenek C'dir.

Yanıt Açıklaması: A, B, C, D şıklarının hepsi Yasaklayıcı Önleme' nin özelliklerinden biridir.

Yanıt Açıklaması: Anayasanın insan hakları konusunda getirdiği sınırlamalar daha çok yasaklama şeklindedir. Bunlar somut ya da soyut içerikli olabilir. O¨rneğin 1982 Anayasası’na göre, bilim ve sanatı yayma hakkı, anayasanın devletin nitelikleriyle ilgili hükmünün değiştirilmesini sağlamak amacıyla kullanılmaması (m. 27), grev ve lokavt haklarının toplum zararına ve milli serveti tahrip edecek şekilde kullanılamaması (m. 54/2) gibi yasaklar soyut içerikli yasaklardır.Somut yasaklar ise kendiliklerinden ve doğrudan kullanılabilecek nitelikte olanlardır. O¨rneğin, hiç kimse bir sendikaya üye olmaya ya da üyelikten ayrılmaya zorlanamaz (m. 51/1). Siyasi partilerin ticari faaliyette bulunamamaları (m. 69/2), bazı kişilerin parti üyesi olamamaları (m. 68/5) somut yasaklamalara örnek verilebilir.

Yanıt Açıklaması: Uluslararası Çalışma Örgütü (UÇÖ=International Labour Organization) 1919’da Versail­les Barış Anlaşması ’nın XIII. Bölümü uyarınca kurulmuş ve 1946 yılında BM’nin uzmanlık kuruluşu olmuştur.

Yanıt Açıklaması: Temel haklar-temel olmayan haklar ayrımına göre, uluslararası hukuk alanında dile getirildikleri anlaşmalara göre, taraf oldukları devletler tarafından aykırı davranılamayan haklar temel haklar, diğerleri ise temel olmayan haklardır. Bu yaklaşıma göre temel nitelikteki haklar şunlardır: Yaşama hakkı, kişinin maddi ve manevi varlığını koruma hakkı, işkence, zalimane, insanlık dışı, veya aşağılayıcı muamele veya ceza yasağı, kişi özgürlüğü ve güvenliği, özel hayatın gizliliği, borç nedeniyle hapis yasağı, ceza kanunlarının geriye yürümemesi, kanun ve hukuk önünde eşitlik hakkı, din ve vicdan hürriyeti vb. Doğru cevap D'dir.

Yanıt Açıklaması: Kamu düzeni, uluslararası, bölgesel ve ulusal insan hakları hukuku ile ilgili kaynaklarda, bazı insan haklarının kullanımının sınırlanmasının bir nedeni olarak düzenlenmekte- dir. O¨rneğin “yerleşme ve seyahat hürriyeti” (KSHS m. 12, AİHS m. 22), “ifade hürriye- ti” (KSHS m. 19, AİHS m. 13; 1982 AY m. 21, 22/2, 26/2), “barışçıl toplanma hürriyeti” (KSHS m. 21; AİHS m. 15; 1982 AY m. 34/2), “dernek kurma hürriyeti” (KSHS m. 22, AİHS m. 16; 1982 AY m. 33/5), “basın ve halkın duruşmalardan hariç tutulması” (KSHS m. 14; İHAS m. 6), “dini inanç ve kanaatlerin açıklanması hürriyeti” (KSHS m. 18; İHAS m. 9, AİHS m. 12), kamu düzeni nedeniyle sınırlanabilir. Doğru seçenek E'dir.

Yanıt Açıklaması: Temel nitelikteki haklar şunlardır: Yaşama hakkı, kişinin maddi ve manevi varlığını koruma hakkı, işkence, zalimane, insanlık dışı, veya aşağılayıcı muamele veya ceza yasağı, kişi özgürlüğü ve güvenliği, özel hayatın gizliliği, borç nedeniyle hapis yasağı, ceza kanunlarının geriye yürümemesi, kanun ve hukuk önünde eşitlik hakkı, din ve vicdan hürriyeti vb. Doğru cevap A'dır.

Yanıt Açıklaması: 20. yüzyılda, Rwanda ’da ve Eski Yugoslavya ’da uluslararası vicdanı derinden yaralayan insanlığa karşı suçların işlenmesi üzerine, uluslararası toplum daha yakın bir ilgi göster­miş ve Uluslararası Ceza Mahkemesi (UCM) Statüsü 1998’de Roma’da kabul edilmiştir. 01.07.2002 yılında yürürlüğe giren Roma Statüsü ile, BM sistemi yanında, uluslararası toplum tarafından ciddi olarak kabul edilen soykırım suçu, insanlığa karşı suçlar, savaş suçları ve saldırı suçları hakkında yargılama yapmak üzere, sürekli görevli UCM (Uluslararası Ceza Mahkemesi) kurul­muştur. Ayrıca, her suç ayrı ayrı tanımlanmıştır. Uluslararası Adalet Divanı ’nın aksine, bireyleri yargılayan UCM, bireylerin mahkeme önünde söz söyleme hakkına sahip olduğu uluslararası ilk mahkemedir.