Hukukun Temel Kavramları 1

Yanıt Açıklaması: 1961 (m. 149) ve 1982 (m. 150) Anayasası’nda “iptal davası” olarak adlandırılan soyut norm denetimi anayasada belirtilen bazı organların bir kanun aleyhinde Anayasa Mahkemesi’nde dava açmalarıyla gerçekleştirilen denetimdir. Bu durumda, kanunun uygulandığı somut bir dava veya olay yoktur. Anayasaya uygunluk denetimi herhangi bir dava ile ilgili olmaksızın, soyut olarak gerçekleştirildiği için, buna soyut norm denetimi denmektedir. Dava açma yetkisi ve süresi de soyut norm denetimine ilişkin şartlardır.

Yanıt Açıklaması: Sosyal düzen kuralları içerisinde en önemlisi hukuk kurallarıdır. Çünkü toplumun tümünü ilgilendiren kurallardır. İnsan topluluklarının var olduğu her dönemde hukuk var olmuştur. Bu anlamda hukuk insanlık tarihiyle yaşıttır diyebiliriz.  Doğru cevap D'dir.

Yanıt Açıklaması: Anayasaya aykırılık iddiasıyla Anayasa Mahkemesinde açılacak iptal davası, ancak Cumhurbaşkanı, Türkiye Büyük Millet Meclisinde en fazla üyeye sahip iki siyasi parti grubu ve üye tamsayısının en az beşte biri tutarındaki üyeler tarafından açılabilir. Cumhurbaşkanı, iptal davası açabilmek için, ilgili bakanların karşı imzasına muhtaç değildir; bu, niteliği gereği olarak, Cumhurbaşkanı’nın tek başına kullanabileceği bir yetkidir. 1961 Anayasası’nda (m. 150) iptali istenen normun RG’de yayımlanmasından başlayarak doksan gün olan dava açma süresi, 1982 Anayasası (m. 151) ile altmış güne indirilmiştir. Soyut norm denetimi ancak anayasada belirtilmiş organlar tarafından ve belli bir süre içinde harekete geçirilebildiği hâlde, somut norm denetimi, ilgili kanunun uygulandığı davada taraf olan herkes tarafından ve her zaman için (yani belli bir süre ile sınırlı olmasızın) işletilebilir.

Yanıt Açıklaması: Hukuk kurallarının temel özelliği soyut ve genel nitelikte olmasıdır. Bu bağlamda hukuk kuralları toplumun tümüne uygulanır ve toplumun tümü için bağlayıcı nitelik taşır. Bu açıklamalar bağlamında sadece III no’lu önerme yanlış, diğerleri doğru nitelik taşımaktadır.

Yanıt Açıklaması: Hukuk kuralının ihlaline bağlı olarak, ihlalde bulunan kimseye uygulanan yaptırımın, toplumdaki diğer bireyler üzerinde de kurallara uymak yönünde bir etki göstermesi yaptırımın aktif işlevinin bir yansımasıdır.

Yanıt Açıklaması: Toplum içerisindeki barış, huzur, sukûnet ortamının devamının sağlanmasında temel rolü hukuk kuralları üstlenir. Doğru cevap A'dır.

Yanıt Açıklaması: Tazminat, bir"hukuk kuralını ihlal ederek bir başkasının zarara uğramasına neden olan kimsenin bu zararı gidermesini ifade eden yaptırım türüdür. Bu yaptırım türünde, haksız fiil nedeniyle veya başka bir hukuka aykırı davranış nedeniyle karşı tarafın uğramış olduğu zararın, aynen iade, eski hale getirme, bir miktar para ödeme gibi araçlarla karşılanması söz konusu olur. Doğru cevap E'dir.

Yanıt Açıklaması: Hukuk kurallarının uygulanmasında iki temel ilke vardır: Yersellik ilkesi ve Kişisellik ilkesi. Yersellik ilkesine göre, bir devletin kanunları, bu devletin sınırları içerisinde bulunan herkese uygulanır. Kişisellik ilkesine göre, kişi nereye giderse gitsin kendi devletinin hukukunu da beraberinde götürür. Yani kişi isterse yabancı bir ülkede isterse kendi ülkesinde bulunsun kendi ulusal hukuku uygulanacaktır Cevap D' dİr.

Yanıt Açıklaması: Nispi butlan, hukuki işlemin gerçekleştirilmesinde hukuka aykırılık olmakla birlikte, bu işlemin geçerli olup olmayacağının işlemden etkilenen kimsenin iradesine bırakılmasına imkan tanıyan bir yaptırım türüdür. Örneğin hukuki işlemlerde yanılmanın varlığı durumunda, iradesi bununla sakatlanmış olan kimse yanılgısını öğrendikten sonra bir yıl içinde hukuki işlemle bağlı olmadığını açıklarsa, işlem baştan itibaren hükümsüz hale gelir.

Yanıt Açıklaması: Şu an yürürlükte bulunan 1982 Anayasası da 1961 Anayasasında yer alan Anayasa Mahkemesi kurumunu korumuştur. Bu iki anayasa arasında Anayasa Mahkemesinin statüsü, kuruluşu görevleri ve çalışma usullerine ilişkin bir takım farklılıklar vardır. Ancak her iki anayasa döneminde de kanunların anayasaya uygunluğunun denetlenmesinde merkezi bir yargı organı tarafından bastırıcı denetim yöntemi benimsenmiştir.Doğru cevap C'dir.

Yanıt Açıklaması: Lex posterior, bu ilkeye göre arasında astlık-üstlük ilişkisi bulunmayan ve her ikisi de aynı düzeyde olan iki hukuk kuralı arasında çatışma olduğunda, sonraki tarihte yürürlüğe giren hukuk kuralı uygulama alanı bulur.

Yanıt Açıklaması: Modern devlette ortaya çıkan hukuki uyuşmazlıklar kural olarak devlet tarafından çözülmeye başlanmış, yaptırımın belirlenmesi ve uygulanmasını da bizzat devlet yapar hale gelmiştir. Bu amaçla modern devletlerde, uyuşmazlıkları çözecek yargı örgütünün yanında kararları infaz edecek ve dolayısıyla yaptırımı uygulacak infaz örgütleri (cezaevleri, icra daireleri, vs.) de kurulmuştur. Doğru yanıt D'dir.

Yanıt Açıklaması: Kanunların anayasaya uygunluğunun yargısal denetimi ilk defa Amerika Birleşik Devletleri’nde ortaya çıkmıştır. Aslında 1787 tarihli ABD Anayasası’nda kanunların anayasaya uygunluğunun mahkemelerce denetlenebileceği hakkında bir hüküm yer almamaktadır. Amerikan yargısı bu yetkiyi kendisi içtihat yoluyla yaratmıştır. ABD Yüksek Mahkemesi, 1803 tarihli Marbury v. Madison kararında kanunların Anayasaya uygunluluğunu denetleme yetkisini kendisinde görmüştür. Bu tarihten günümüze kadar gelinen süreçte Amerikan modeli anayasa yargısı şu mantıkla işlemiştir: Anayasa, kanunlar gibi değiştirilemeyen üstün bir kanun olduğuna göre bir mahkeme anayasa ile çatışan bir kanunla karşılaştığında ilgili olaya kanunu değil, doğrudan anayasa hükmünü uygulamalıdır.

Yanıt Açıklaması: Pasif işlev, yaptırımın sırf hukuk düzeninin içinde öngörülmüş olması dolayısıyla yerine getirdiği işlevi ifade eder. Nitekim yaptırımın hukuk düzeni içindeki varlığı, yaptırımın ilişkin olduğu hukuk kuralına uygun davranmak yönünde genel olarak toplumdaki bireyleri etkiler. Yaptırım, yapısı gereği bir zorlamayı bünyesinde barındırması nedeniyle, gerçek ve tüzel kişiler bu zorlamanın muhatabı olmak istemezler. Bir kurala aykırı davranmaları nedeniyle o kuralın muhatabı olacaklarını bildiklerinden dolayı da kurala uygun davranma eğiliminde olurlar. O¨zetle, pasif işlev bakımından, yaptırımın hukuk sistemi içindeki varlığı, bireyler üzerinde korkutucu bir etki yapmak suretiyle, onların kurallara uygun davranmasını sağlama şeklinde ortaya çıkar. Bu işlevin sağlanması bakımından, aktif bir davranışla yaptırımın bireylere uygulanmasına gerek yoktur. Bu nedenle bu işleve pasif işlev denilmesi uygun görülmüştür. Doğru yanıt E'dir.

Yanıt Açıklaması: Hukuki anlamda yaptırım, bir hukuk kuralının ihlali halinde, ihlalde bulunan kişiye uygulanacak kamusal zorlamayı ifade eder. Roma hukukunda bu kavramın karşılığı olarak “sanctio” kelimesi kullanılmıştır. Yaptırım, kelime anlamı olarak ise “bir şeyi zorla yerine getirme, zorla yaptırma şeklinde bir içeriğe sahiptir.

Yanıt Açıklaması: Topluluk denilen sosyal çevre içerisinde yaşayan insanlar, hayatlarının idamesi için birbirleriyle ya da kurumlarla etkileşim içerisinde olmak zorundadır. Bu etkileşim neticesinde ilişkiler ortaya çıkar. Bu ilişkilere sosyal ilişki denir. Öğretmenin öğrenciyle olan ilişkisi ya da öğrencinin kantinde arkadaşlarıyla olan ilişkisi birer sosyal ilişki örneğidir. Toplumda sık sık yaşanan kadın erkek çatışmaları, ülkeler arası anlaşmazlıklar, aile içi çatışmalar bu sosyal ilişki içerisindeki çatışmalara ve uyuşmazlıklara birer örnektir. Bu çatışmaların sosyal ilişkileri tamamen parçalamaması için belirli bir düzene ihtiyaç vardır. İşte sosyal ilişkilerin tabi olduğu düzene, sosyal düzen adı verilir. Sosyal düzeni sağlayan kurallara da sosyal düzen kuralları denir. Sosyal düzen kuralları insanların topluluklar içerisindeki davranış kurallarını düzenlediğinden, bunlara sosyal davranış kuralları da denmektedir Sosyal düzen kuralları insanlara özgü olup diğer canlı türlerinde örneği bulunmamaktadır. Doğru cevap C'dir.

Yanıt Açıklaması: Pozitif hukuk, devletin yetkili organlarınca çıkardığı, toplumca uygulanma zorunluluğu bulunan, yani bağlayıcı olan, mahkeme ve diğer kurumlarca benimsenen, kanun, kanun hükmünde kararname, tüzük, yönetmelik gibi hukuk kurallarıyla, mahkemece benimsenen örf ve adet kurallarıyla, bağlayıcı mahkeme içthatlarını kapsayan, tüm ülkede geçerli olan hukuktur.

Yanıt Açıklaması: 1921 Anayasası, kurtuluş savaşı ortamında 23 Nisan 1920’de olağanüstü yetkileri bünyesinde toplayarak görevine başlayan TBMM’nin ürünüydü. 1921 Anayasası, Türkiye tarihinin tek yumuşak anayasasıdır. Yani değiştirilmesi için kanunlardan daha zor bir usul ön görülmemişti. Doğru cevap B şıkkıdır.

Yanıt Açıklaması: 1) Soyut Norm Denetimi (İptal Davası): Yürürlüğe girmiş bir kanunun bir kişiye veya bir mahkemede görülmekte olan bir davada uygulanması beklenmeden, anayasaların ön gördüğü yetkili kişi veya organlar tarafından o kanuna karşı Anayasa Mahkemesi’ne doğrudan iptal davası açılmasıdır.Doğru cevap B'dir.

Yanıt Açıklaması: Anayasa Mahkemesi’nin temel görevi, şüphesiz, kanunların ve anayasada belirtilen diğer normların anayasaya uygunluğunu  denetlemektir. Ancak, Anayasa, Anayasa Mahkemesi’ne norm denetimi ile ilgili olmayan başka birtakım görevler de vermiştir. Bu görevler şöyle sıralanabilir: a. Cumhurbaşkanını, Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanını, Cumhurbaşkanı yardımcılarını, bakanları, Anayasa Mahkemesi, Yargıtay, Danıştay (…) Başkan ve üyelerini, Başsavcılarını, Cumhuriyet Başsavcıvekilini, Hakimler ve Savcılar (…) Kurulu ve Sayıştay Başkan ve üyelerini görevleriyle ilgili suçlardan dolayı Yüce Divan sıfatıyla yargılamak (m. 148/3). b. Siyasi partilerin kapatılması hakkındaki davalara bakmak (m. 69/4). c. Siyasi partilerin malî denetimini yapmak (m. 69/3). d. Milletvekillerinin yasama dokunulmazlıklarının kaldırılmasına veya üyeliklerinin düştüğüne TBMM’ce karar verilmesi hâllerinde, ilgililerin iptal istemlerini karara bağlamak (m. 85). e. Uyuşmazlık Mahkemesi’ne başkanlık edecek üyeyi kendi üyeleri arasından görevlendirmek (m. 158/2).