Hukukun Temel Kavramları 1

Yanıt Açıklaması: Yaptırım konusunda tartışılan bir konu da ödülün bir yaptırım olup olmayacağına ilişkindir. Azınlıkta olmakla birlikte bazı yazarlar ödüle dayalı bir yaptırım sistemininde olabileceğini ve bireylerin kurallara uymasının ödülle sağlanabileceğini savunurlar. Hatta bu yazarlardan bazıları ödüle dayalı yaptırımların, zorlama ve hoşnutsuz etmeye dayalı yaptırımlardan daha da etkili olacaklarını ileri sürmektedirler. Tamamen ödüle dayalı bir yaptırım sistemi söz konusu olamaz. Ancak hukuk politikası bakımından bazen hukuk kurallarının ihlali halinde ödül olarak  da algılanabilecek yaptırımlara yer verilmesi mümkündür. Bununla birlikte bu uygulamanın yaptırıma muhatap olan kişi bakımından her zaman ödül olarak algılanması söz konusu olmayabilir. Ayrıca çoğu kez ihlalde bulunan muhatabın bu ödülü kabul etmeme gibi bir şansıda ya yoktur ya da kabul etmezse zorlama  ve hoşnutsuzluğa ilişkin başka yaptırıma muhatap olması söz konusudur. Dolayısıyla yaptırımın zorlama unsuru bu tür ödül şeklinde algılanabilecek yaptırımlar bakımından da ortaya çıkmaktadır. Ödül şeklinde algılanacak yaptırımlara örnek olarak, TCK'nın 50/1/c maddesinde düzenlenen ve kısa süreli hapis cezalarına alternatif olarak öngörülen cezai yaptırımlardan birisi olan ''en az iki yıl süreyle, bir meslek veya sanat edinmesini sağlamak amacıyla, gerektiğinde barınma imkanı da bulunan bir eğitim kurumuna devam etme'' yaptırımı verebilir. Gerçekten de barınma imkanı bulunan bir meslek edinme kursuna birçok açıdan ödül gibi algılanmaya müsait bir yaptırımdır. Ayrıca şu hususu da belirtmek gerekir ki; bazı ülkelerde, özellikle cezanın ıslah edici amacına ulaşabilmesi için, hareket serbestisini belirli oranda kısıtlamakla birlikte, mahkumların çoğuna dışarıda sahip oldukları koşullardan daha iyi koşullar sağlayan infaz kurumlarının inşası söz konusudur. Bu verdiğimiz örneklerden de anlaşılacağı üzere bazen hukuk politikasının gereği olarak hukuki ihlaller karşısında ödül sayılabilecek yaptırımlar öngörülebilir. Ancak bu tür örnekler, yaptırımın zorlama ve hoşnutsuz etme şeklinde ortaya çıktığına ilişkin genel kuralın sadece istinası oluşturmaktadır.

Yanıt Açıklaması: Yokluk, hukuksal bir işlemin hiç gerçekleştirilmemiş ve hukuk alanında doğmamış sayılmasıdır.

Yanıt Açıklaması: Anayasa Mahkemesi 1993 yılında verdiği bir kararda bu içtihadını değiştirerek, kanunların veya denetime tâbi diğer normların yürürlüğünü durdurma yetkisini kendisinde görmüştür.

Yanıt Açıklaması: Hukuk kuralları toplumdaki bireyler tarafından değil; toplumdaki egemen güç, yani siyasal iktidar tarafından belirlenir. Buna göre doğru cevap B seçeneğidir.

Yanıt Açıklaması: Kanunların, Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin, Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüğünün veya bunların belirli madde ve hükümlerinin şekil ve esas bakımından Anayasaya aykırılığı iddiasıyla Anayasa Mahkemesinde açılacak iptal davası, ancak Cumhurbaşkanı, Türkiye Büyük Millet Meclisinde en fazla üyeye sahip iki siyasi parti grubu ve üye tamsayısının en az beşte biri tutarındaki üyeler tarafından açılabilir.

Yanıt Açıklaması: Bazen yaptırımsız hukuk kurallarının da olabileceğini söyler. Bu görüşe göre yaptırım her bir hukuk kuralı için söz konusu olmayabilir; ancak hukuk düzeninin geneli bakımından söz konusu olan vazgeçilmez bir özelliktir. Biz de bu ikinci görüşe uygun bir kanaat taşımaktayız. Gerçekten de yaptırıma bağlanmamış bir takım kurallar olabilir. Özellikle tanımlayıcı hukuk kuralları bunlara en güzel örnektir.Doğru yanıt B'dir.

Yanıt Açıklaması: Hukuki anlamda yaptırım, bir hukuk kuralının ihlali halinde, ihlalde bulunan kişiye uygulanacak kamusal zorlamayı ifade eder. Roma hukukunda bu kavramın karşılığı olarak “sanctio” kelimesi kullanılmıştır. Yaptırım, kelime anlamı olarak ise “bir şeyi zorla yerine getirme, zorla yaptırma” şeklinde bir içeriğe sahiptir.Doğru yanıt B'dir.

Yanıt Açıklaması: Somut norm denetimi bakımından 1961 ve 1982 Anayasası arasındaki belki en önemli fark, 1982 Anayasası’na göre (m.152/4) Anayasa Mahkemesi’nin işin esasına girerek verdiği red kararının Resmi Gazete’de yayımlanmasından sonra on yıl geçmedikçe aynı kanun veya Cumhurbaşkanlığı kararnamesi hükmünün anayasaya aykırılığı iddiasıyla tekrar başvuruda bulunulamayacağıdır. Ancak Anayasa Mahkemesi’nin bir iptal davası sonucunda verdiği red kararından sonra, aynı kanun veya Cumhurbaşkanlığı kararnamesi hükmünün somut norm denetimi yoluyla tekrar Anayasa Mahkemesi önüne getirilmesi şüphesiz mümkündür. On yıllık süre, Anayasa Mahkemesi’nin işin esasına girerek verdiği red kararları için geçerlidir. Doğru cevap C'dir.

Yanıt Açıklaması: Hukuk düzeninde kuralların ihlali halinde öngörülen yaptırımların bu işlevleri layıkıyla yerine getirebilmesi ise bir takım koşulların varlığına bağlıdır. Bu bağlamda yaptırımın etkinliği, onun türü ve içeriği (niteliği), miktarı (niceliği), uygulanabilirliği ve takibatın etkinliği gibi unsurlara bağlıdır. Bu unsurlarda önemli ölçüde eksiklik bulunması halinde, yaptırımın etkinliği de söz konusu olmayacak; bu durumda da ondan yukarıda açıklanan işlevleri yerine getirmesi beklenemeyecektir. Doğru yanıt E'dir.

Yanıt Açıklaması: Hukukun nihai amacının da adaleti sağlamak olduğu hayli yaygın olarak belirtilmektedir. Adalet kavramı soyut bir kavram olduğundan anlaşılması ve doğrudan bir tanımının yapılması oldukça güçtür. Ancak adalet kavramı kabaca “yasalarla sahip olunan hakların herkes tarafından kullanılmasının sağlanması” ya da “herkese kendine uygun düşeni, kendi hakkı olanı verme, doğruluk” olarak tanımlanabilir. Buna göre doğru cevap B seçeneğidir.

Yanıt Açıklaması: Yaptırımın aktif işlevi, bir kuralın ihlal edilmesi nedeniyle yaptırımın kuralı ihlal eden kişi veya kişilere uygulanmasıdır. Yaptırımın aktif işlevinin üç önemli yansıması vardır. Birincisi yaptırımın içerdiği zorlama, kuralı ihlal eden kişi üzerinde bir etki göstermek suretiyle, bu kimsede bir rahatsızlık ve  hoşnutsuzluğa neden olur. Birçok kez aynı rahatsızlık ve hoşnutsuzluğu tekrar yaşamak istemeyen kimse, bundan sonraki davranışlarına daha dikkat ederek hukuk kuralı ihlalinde bulunmaktan kaçınır. Bu durumda yaptırım doğrudan ihlali gerçekleştiren kimse üzerinde bir etki gösterir. Örneğin hırsızlık yapıp başkasının malını çalan kimse, hırsızlığın yapmayı yasaklayan TCK'nın 141. maddesini ihlal etmek suretiyle, kanunda hırsızlığın karşılığı olarak öngörülen hapis cezası yaptırımının muhatabı olur. Hapis cezası süresince infaz kurumunda kapalı kalan ve hareket serbestisi kısıtlanan kimse, muhtemelen bu durumdan rahatsızlık ve hoşnutsuzluk duyar. Aynı duruma tekrar düşmek istemeyen bu kişinin, bundan sonraki yaşamında böyle bir davranışı gerçekleştirmeme eğiliminin olmaması umut edilir. İkinci olarak, hukuk kuralının ihlaline bağlı olarak ihlalde bulunan kimseye uygulanan yaptırım, toplumdaki diğer bireyler üzerinde de kurallara uyma yönünde bir etki gösterir. Nitekim kuralı ihlal eden kişiye uygulanan yaptırımın içerdiği zorlamanın, bu kişi üzerindeki olumsuz yansımaları, toplumdaki diğer bireylerde ''bu ihlali gerçekleştirirsem benim de başıma gelecek'' düşüncesini oluşturur. Böylelikle toplumdaki bireyler de her hangi bir yaptırımla ve onun olumsuz sonuçlarıyla karşılaşmamak için genel olarak kurallara uygun davranmak yönünde hareket ederler. Son olarak hukuk kuralının ihlali halinde birçok kez bundan doğrudan etkilenen kimseler de söz konusu olur. Bu kimseler bir haksızlığa uğramış olmanın üzüntü ve elemiyle, haklarının  iade edilmesi veya kendisine bu haksızlığı yapanın da bir zorlama ve rahatsızlıkla karşılaşması isteğinde olurlar. İşte yaptırım, bazen bu kişilerin zararlarının tazmin edilmesi bazen de bununla birlikte veya bundan ayrı ihlali yapan kimseye de zorlama yapılması ve rahatsızlık verilmesi suretiyle bu isteklerini karşılar. Doğru cevap B'dir.

Yanıt Açıklaması: İnsan gruplarının birlikte yaşadığı, birbirleriyle çeşitli ilişkiler kurduğu, aralarında örgütlenme biçimleri oluşturduğu insan topluluklarına toplum denir. İnsanlar topluluklar halinde yaşarlar. Tek tek bireyler geçici iken; toplum süreklilik arz eder. İnsanlar topluluklar içerisinde kendilerine anlam yüklerler. Dolayısıyla olağan koşullarda topluluk içerisinde var olmayan bir insan düşünülemez.

Yanıt Açıklaması: Doğal (tabii) hukuk, pozitif hukukun aksine, olması gereken, mutlak adaleti sağlamayı amaçlayan hukuktur. Bu yönüyle doğal hukuk, ütopik yani aslında olmayan ancak tasarlanan idealdir. Başka bir anlatımla doğal hukuk, ütopik, yani yalnızca ideal bir fikirler birliği halinde olan, pozitif hukuka göre daha soyut ve belirlemesi daha güç olan hukuktur.

Yanıt Açıklaması: Kanunların denetlenmesi Anayasa Mahkemesi’nin temel görevidir. Burada kanun deyiminden hem maddi anlamda kanun hem de şekli anlamda kanun anlaşılır. Bütçe kanunu ve af kanunu gibi genel, soyut, kişilik dışı olmayan ve hukuk normu koymayan kanunlara şekli anlamda kanun denir.Doğru cevap D'dir.

Yanıt Açıklaması: Yaptırım, genel olarak, hukuk düzeninin etkinliğinin sağlanmasına, toplumsal düzenin ve bu düzenin devamlılığının teminat altına alınmasına hizmet eder. Yaptırım uygulanmasa bile onun hukuk düzeni içerisinde öngörülmüş olması, toplumsal düzenin sağlanması adına belirli amaçlara hizmet eder. Bu bağlamda yaptırım, birinci pasif işlev, ikincisi ise aktif işlev olmak üzere iki temel işlevi vardır. Pasif işlev, yaptırımın sırf  hukuk düzeninin içinde ön görülmüş olması dolayısıyla yerine getirdiği işlevi ifade eder. Nitekim yaptırımın hukuk düzeni içindeki varlığı, yaptırımın ilişkin olduğu hukuk kuralına uygun davranmak yönünde genel olarak toplumdaki bireyleri etkiler. Yaptırımın aktif işleminde ise, bir kuralın ihlal edilmesi nedeniyle yaptırımın kuralı ihlal eden kişi veya kişilere uygulanması söz konusudur. Böylelikle ihlali yapan kimseye kamusal bir tepki olarak uygulanan yaptırım, hem o bireyi aynı fiili tekrar gerçekleştirmeden uzak tutmak hem yaptırımın uygulandığını gören toplumdaki diğer bireyleri benzer hukuka aykırı fiilleri gerçekleştirmekten alıkoymak hem de hukuka aykırı fiil nedeniyle zarara uğrayan kimselerin zararlarını karşılamak veya ödetme duygularını tatmin etmek bakımından önemli bir işlev yerine getirir. Dikkat edilecek olursa bu sonuçların gerçekleştirilmesi, ancak aktif bir harekette bulunulması ve yaptırımın hukuk kuralını ihlal eden kimseye uygulanmasıyla mümkün olur. Bu nedenle yaptırımın bu işlevine aktif işlev denilmiştir.

Yanıt Açıklaması: Devlet yaptırımı olmaksızın hukuk kurallarının işlevselliğinden söz edilemez. Yaptırıma bağlanmamış bir hukuk kuralının ihlali giderek artar ve bir süre sonra varlığı bile tartışılır hale gelir.Bireyleri hukuka uygun davranmaya yönelten en etkili araç ise kuralların ihlali halinde öngörülen yaptırımlardır. Eğer yaptırımlar bütünü, devletin hukuk sisteminden çıkarılırsa, hukuk kurallarının ihlali her geçen gün daha da artacak ve bir süre sonra uygulanan hukuk diye bir şey kalmayacaktır. Tüm bunlar devlet yaptırımı kavramı söz konusu olduğunda doğru kabul edilir. Doğru seçenek E'dır.

Yanıt Açıklaması: Şekil ve esas yönünde açılacak iptal davaları arasında, dava süresi bakımından da bir ayrım yapılmıştır. Şekil bozukluğuna dayanan iptal davası, iptali istenen kanunun veya anayasa değişikliğinin yayınlandığı tarihten itibaren ancak on gün içinde açılabilir (m. 148/2). Cumhurbaşkanlığı kararnameleri ve TBMM İçtüzüğü, bu kısıtlayıcı özel hükme tabi değildir. Bunlar hakkında, genel kural (m. 151) uyarınca, altmış gün içinde iptal davası açılabilir. Doğru cevap A'dır.

Yanıt Açıklaması: İlk devlet yapılarında hukuk kurallarının ihlali halinde kişisel öç alımına dayanan bir yaptırım sistemi söz konusudur.

Yanıt Açıklaması: Sosyal düzen kuralları, emir ve yasaklama içerir (normatiftir) ve bunlara uyulmaması durumunda da birtakım yaptırım öngörürler.

Yanıt Açıklaması: Yersellik ya da diğer adıyla ülkesellik ilkesine göre bir devletin kanunları, bu devletin sınırları içerisinde bulunan herkese uygulanır. Bu ilke kapsamında, devletin kurallarının uygulanması bakımından, yabancı ya da ülke vatandaşı olmanın bir önemi bulunmamaktadır. Her devletin ülkesinde kendi hukukunu uygulamak istemesi, devletin egemenlik yetkisinin doğal bir sonucu olarak karşımıza çıkmaktadır. Kamu hukukunda egemen olan ilke yersellik ilkesidir. Bu bağlamda öncüller arasında I, II ve V numaralı öncüller yersellik ilkesi kapsamındadır. III ve IV numaralı öncüller ise kişisellik ilkesi kapsamındadır. Doğru cevap E'dir.