Hukukun Temel Kavramları 1

Yanıt Açıklaması: Hukuk kurallarının özelliklerini şu şekilde sıralamak mümkündür: Hukuk kuralları, toplumdaki egemen güç, yani siyasal iktidar tarafından belirlenir, Hukuk kuralları, kişilerin dışa yansıyan davranışlarını düzenler, Hukuk kuralları, genel olarak kişiler arasındaki ilişkileri düzenler, Hukuk kuralları, örtülü siyasal mekanizma aracılığıyla gerçekleşir, Hukuk kuralları, maddi yaptırımlarla desteklenir, Hukuk kuralları, toplumsal barışı, hukuk güvenliğini ve adaleti sağlamayı amaçlar.

Yanıt Açıklaması: Amaçsal yorumda, tarihsel yorumdan farklı olarak, hukuk kuralının anlamı, kuralı koyanın amacının ve konuluş zamanının dışında, kuralın amacı ve yorumun yapılış anındaki değerlendirmeler ışığında ortaya konulur. Bu yorum metodu, yorumlanacak kuralla ilgili daha geniş kapsamlı bir değerlendirme işlemi olarak ifade edilebilir. Cevap B dir.

Yanıt Açıklaması: Yokluk işlemine tabi olan hukuki işlemler, hukuk dünyasında hiç doğmamış sayıldığından bunların iptali konusunda herhangi bir yargısal organdan ayrıca karar alınmasına da gerek yoktur. Çünkü hukuki işlem hiç doğmamıştır. Bunlar bakımından sadece yokluklarının tespiti yapılabilir.

Yanıt Açıklaması: Bütün kamu işlemlerinin yöneldiği nihaî amacın, kamu yararı olması gerekir. Bunun dışında, bazı hâllerde anayasa, kanunun yönelmesi gereken amacı daha özel olarak belirtmiştir. Bu amaçlar dışında, bir temel hak ve hürriyeti sınırlandıran bir kanun, amaç unsuru bakımından anayasaya aykırı olur. Buna karşılık anayasa, bir kanunun yönelmesi gereken özel amacı belirtmemişse, yasama organının takdir yetkisi üzerindeki tek sınır, Anayasa’nın 5. maddesinde değinilen “Devletin temel amaç ve görevleri” ile bütün kamu işlemlerinin yönelmesi gereken “kamu yararı” kavramıdır. Kanunun gerekçesinden ve kanun üzerindeki Meclis görüşmelerinden kanunun kamu yararı dışında bir amaçla (mesela kişisel veya duygusal saiklerle veya sadece belli bir grubun çıkarı için) çıkarılmış olduğu açıkça anlaşılabiliyorsa, kanun başka bir yönden anayasaya aykırı olmasa bile, amaç unsuru bakımından anayasaya aykırı bulunabilir.

Yanıt Açıklaması: Kanunların denetlenmesi Anayasa Mahkemesi’nin temel görevidir. Burada kanun deyiminden hem maddi anlamda kanun hem de şekli anlamda kanun anlaşılır.

Yanıt Açıklaması: Hukuk kuralında yer alan sözcüklerinin daha ötesine gidilerek anlam verilmeye çalışıldığı yorum türü, genişletici yorumdur. Örneğin, “kanuna karşı hile” ifadesindeki kanun deyimini hukuka karşı hile olarak yorumladığımızda sadece kanun değil diğer hukuk kurallarını da içine alarak genişletici yorum yapmış oluruz.

Yanıt Açıklaması: İnsan topluluklarında yöneten ve yönetilen farklılaşmasının oluşmasıyla beraber, devlet olgusu da ortaya çıkmıştır. Giderek artan nüfus, beraberinde kargaşa ve düzensizliği de getirince, insanlar kendilerini güven altına alabilmek ve haklarını koruyabilmek açısından, devlet kurumuna ihtiyaç duymuşlardır. Bu bağlamda büyüyen tehlike ve tehditler karşısında bireysel savunmanın yetersizliğini gören insanlar, kolektif güvenlik sistemleri kurmaya başlamışlar ve bu amaçla bir araya gelerek ilk devlet örneklerini oluşturmuşlardır. İlerleyen süreçte bu yapılar giderek daha çok kurumsallaşmış ve kurulan düzen zaman içerisinde adaletle uyuşturulmaya başlanmıştır. Bu şekilde adaletten nasibini alan devlet doğa ve nitelik değiştirmiş, bu arada da adaletin değişik görünüm ve anlayış şekilleri olarak hukuk sistemleri ortaya çıkmıştır. Bu bağlamda hukukun ve yaptırım kavramının kökeni, devlet kavramının ortaya çıkışından çok kısa bir süre sonrasına dayanmaktadır.

Yanıt Açıklaması: Mutlak butlan, hukuki işlemin kurucu unsurları bakımından hukukun emredici hükümlerine aykırı davranıldığı; ancak bu hukuka aykırılığın, yokluk yaptırımını gerektirecek kadar ağır olmadığı hallerde söz konusu olur.

Yanıt Açıklaması: 1928 yılında yapılan Anayasa değişikliğiyle devletin dininin İslam olduğuna ilişkin hükmün kaldırılması ve 1937 yılındaki Anayasa değişikliğiyle de laiklik ilkesinin benimsenmesiyle, Türk toplumunda da dini kuralların hukuk üzerindeki etkisi azalmış ve Türk hukuku, çağdaş hukuk hareketi içerisine dâhil olmuştur. Doğru cevap C'dir.

Yanıt Açıklaması: Yürürlüğe giren kanunların, çeşitli şekillerde yürürlükten çıkması söz konusudur. Bu yürürlükten çıkma yolları, kendiliğinden yürürlükten kalkma, başka bir kanunla yürürlükten kaldırma ve anayasa mahkemesi kararıyla yürürlükten kaldırma olacak şekilde üç tanedir.

Yanıt Açıklaması: Lex superior, birbiriyle çatışan iki hukuk kuralı arasında altlık-üstlük ilişkisinin bulunması halinde, üst kuralın uygulanması gerektiğini belirten ilkedir. Örneğin bir kanun ile yönetmelik arasında çatışma varsa, bu ilkeye göre kanun hükmü uygulanacaktır. Cevap A dır.

Yanıt Açıklaması: Cumhurbaşkanı; üç üyeyi Yargıtay, iki üyeyi Danıştay, bir üyeyi Askerî Yargıtay, bir üyeyi Askerî Yüksek İdare Mahkemesi genel kurullarınca kendi başkan ve üyeleri arasından her boş yer için gösterecekleri üçer aday içinden; en az ikisi hukukçu olmak üzere üç üyeyi Yükseköğretim Kurulunun kendi üyesi olmayan yükseköğretim kurumlarının hukuk, iktisat ve siyasal bilimler dallarında görev yapan öğretim üyeleri arasından göstereceği üçer aday içinden; dört üyeyi üst kademe yöneticileri, serbest avukatlar, birinci sınıf hâkim ve savcılar ile en az beş yıl raportörlük yapmış Anayasa Mahkemesi raportörleri arasından seçer.

Yanıt Açıklaması: Anayasa Mahkemesi tarafından yapılan denetim, bir kanunun yürürlüğe girmesinden önce gerçekleştiriliyorsa, bu denetim türüne önleyici denetim denir. Bu tür denetim yönteminde kanunun anayasaya uygun olup olmadığına ilişkin denetleme, kanunun yasama organı tarafından kabul edilmesinden sonra, fakat yürürlüğe girmesinden önce gerçekleştirilmektedir. Bu tip denetimin olumsuz tarafı, anayasaya uygunluk denetiminin bir kanunun yürürlüğe girmesinden önce yapılmasıdır. Bir kanunun üzerinde soyut bir biçimde yapılan incelemede göze çarpmayan ve sadece o kanunun uygulanması sonucunda anayasaya aykırılığın ortaya çıkması halinde yapılacak bir şey yoktur. Başka bir deyişle, yürürlükteki bir kanunun bir mahkemede görülmekte olan bir davada uygulanması sırasında, bu tür denetimin yapılması mümkün değildir. Bu haliyle bu tür denetim biçiminde anayasal güvencenin sağlanması sınırlı kalmaktadır.

Yanıt Açıklaması: Denetimin yapıldığı zamana göre, denetim sistemleri önleyici denetim ve düzeltici denetim olarak ikiye ayrılır. Önleyici denetim, normun yürürlüğe girmesinden önce yapılan denetimdir ki, bu, kural olarak siyasal organlar tarafından gerçekleştirilir. Normun kesinleşip yürürlüğe girmesinden sonra yapılan düzeltici denetim ise yargı organlarınca gerçekleştirilir.

Yanıt Açıklaması: Hukuk düzeninde kuralların ihlali halinde öngörülen yaptırımların işlevlerini layıkıyla yerine getirebilmesi bir takım koşulların varlığına bağlıdır. Bu bağlamda yaptırımın etkinliği, onun türü ve içeriği (niteliği), miktarı (niceliği), uygulanabilirliği ve takibatın etkinliği gibi unsurlara bağlıdır. Bu unsurlarda önemli ölçüde eksiklik bulunması halinde, yaptırımın etkinliği de söz konusu olmayacak; bu durumda da ondan yukarıda açıklanan işlevleri yerine getirmesi beklenemeyecektir.

Yanıt Açıklaması: Bastırıcı denetim kanunların yürürlüğe girmesinden sonra yapılan denetim türüdür. Bu başlık altında denetimin ne zaman yapıldığına bağlı olarak iki tür denetim vardır: 1) Soyut Norm Denetimi (İptal Davası): Yürürlüğe girmiş bir kanunun bir kişiye veya bir mahkemede görülmekte olan bir davada uygulanması beklenmeden, anayasaların ön gördüğü yetkili kişi veya organlar tarafından o kanuna karşı Anayasa Mahkemesi’ne doğrudan iptal davası açılmasıdır. 2) Somut Norm Denetimi (İtiraz Yolu): Bir mahkemede görülmekte olan bir davada uygulanan ve anayasaya aykırı olduğu düşünülen bir hükmün, davaya bakan mahkeme tarafından anayasa mahkemesinin önüne getirilmesidir.

Yanıt Açıklaması: İlk devlet yapılarında hukuk kurallarının ihlali halinde, belirli ve etkin bir yaptırım sisteminin varlığı söz konusu değildir. Bu ilk zamanlarda kişisel öç alımına dayanan bir yaptırım sistemi söz konusudur. Hukuk kuralını ihlal edene uygulanacak yaptırımın türü ve miktarını belirleme yetkisi, ihlalden zarar gören kimseye ve hatta onun yakınlarına tanınmıştır. Ancak ihlal durumunda uygulanacak yaptırımın türü ve miktarının önceden belirsiz olması nedeniyle, gerçekleştirilen ihlale karşı uygulanan orantısız yaptırımlar, sıklıkla haksızlıklara ve toplumsal huzursuzluğa neden olabilmekteydi.Doğru yanıt B'dir.

Yanıt Açıklaması: Yaptırımın aktif işlevinde ise, bir kuralın ihlal edilmesi nedeniyle yaptırımın kuralı ihlal eden kişi veya kişilere uygulanması söz konusudur. Böyle- likle ihlali yapan kimseye kamusal bir tepki olarak uygulanan yaptırım, hem o bireyi aynı fiili tekrar gerçekleştirmekten uzak tutmak hem yaptırımın uygulandığını gören toplumdaki diğer bireyleri benzer hukuka aykırı fiilleri gerçekleştirmekten alıkoymak hem de hukuka aykırı fiil nedeniyle za- rara uğrayan kimselerin zararlarını karşılamak veya ödetme duygularını tatmin etmek bakımından önemli bir işlev yerine getirir. Doğru yanıt E'dir.

Yanıt Açıklaması: Takdir yetkisinin kullanılacağı durumlarda hâkimin uygulayacağı bir kanun hükmü, yani bir hukuk kuralı bulunmaktadır. Ancak bu kural kendi uygulama şartlarını ya da bazı şartların gerçekleşmesi halinde hükmün ne olması gerektiğini tam olarak bildirmemekte ve bu tespiti hâkime bırakmaktadır. Bu durumda bir kanun içi boşluğu söz konusu olur. Kanun koyucu hâkime bu boşlukları ne zaman ve nasıl dolduracağını göstermiştir. İşte hâkimin karar verebilmesi için boşluğu hakkaniyet kuralını göz önünde bulundurarak doldurması gerekir. Bu boşluğun doldurulması için hâkimin takdir yetkisini kullanması gerekecektir.

Yanıt Açıklaması: Kişilerin beyanlarının veya davranışlarının yeterince açık olmadığı durumlarda, bu beyan veya davranışlarına nasıl bir anlam verilmesi gerektiğini belirlemeye yarayan hukuk kuralları yorumlayıcı hukuk kurallarıdır. Bu hukuk kurallarının da aksi taraflarca kararlaştırılabilir. Yorumlayıcı hukuk kuralları, tarafların kararlaştırdığı ancak eksik veya belirsiz bıraktığı alanları yorumlayıp, açığa kavuşturan hukuk kurallarıdır.