Medya ve Etik

Yanıt Açıklaması: John Milton (1608-1674) Areopagitica adlı yapıtında “gerçeğin ortaya çıkma süreci/ilkesi” (selfrighting process/principle) kavramını ortaya koymuştur. Bu kavram liberal düşüncenin temelini oluşturan anlayışın kendisidir. Doğru cevap A'dır.

Yanıt Açıklaması: Ticaret ve kamusal hizmet gibi iki farklı ve çoğunlukla birbiri ile çatışması muhtemel iki beklentinin uzlaşımı sıkça dile getirilen “editoryal bağımsızlık” uygulaması ile sağlanmaya çalışılmıştır. Kısa bir tanımla editoryal bağımsızlık, medya kuruluşlarının ve tabi sahiplerinin ticari faaliyetleri ile kuruluşun yayın hizmetlerinin mesleki kural ve değerlerinin birbirini etkilemeyecek biçimde ayrı tutulmasını sağlamaya yönelik bir mekanizmadır. Doğru cevap A'dır.

Yanıt Açıklaması: Türkiye’de işleyen medya ve sahiplik ilişkilerine bakıldığında durumun gelişmiş ülkelerdekine benzemekle birlikte önemli farklılıklar da içerdiği gözlenmektedir. Medya kuruluşları uzun yıllar boyunca zarar beyan etmişler ve etmektedirler. Alanda faaliyet gösteren medya kuruluşları sayı olarak fazla, buna karşılık en önemli gelir kaynağı olan reklam pastası küçüktür. Bu durum medya sahiplerinin kazanç kadar, belki de daha fazla, başka niyetlerle medya sektörüne girdiklerini düşündürmektedir. Yaşanan ve açığa çıkan çeşitli örnekler de bu durumu doğrulamaktadır. Medya ekonomi ilişkilerinde sözü edilen “besleme basın” bu yüzden ortaya çıkmakta, maddi gereksinimlerle reklam kaynaklarına ve siyasi iktidarlara muhtaç bulunan medya sahipleri gelir kaynaklarına sadakat gösterme zorunluluğu ile kurumlarını medya etiğine uymayan yayın politika ve uygulamalarına zorlayabilmektedirler. Doğru cevap D'dir.

Yanıt Açıklaması: Habercilik sektöründe “kendi kendini denetim” yöntemine “özdenetim” denmektedir. Sektörünün medya etiğine dönük olarak hataları en aza indirmek kurumsal saygınlık kazanmak, yasalara ters düşen üretimi engellemek adına kendi kendilerine uygulamaya koydukları özdenetim sistemleri, medyanın topluma verdikleri sözdür. Bir başka ifadeyle kurumlar kendi kurallarını açıklayarak kendi sınırlarınıçizmektedirler.

Yanıt Açıklaması: “Özgür ve Sorumlu Bir Basın” adı altında yayımlanan ve aynı zamanda bu komisyona başkanlık eden Chicago Üniversitesi Rektörü Robert M. Hutchins’in soyadına dayanarak Hutchins Komisyonu olarak da adlandırılan raporda yer alan görüşler bu kuramın oluşumunda önemli yer tutmaktaydı. Raporda, basının toplumsal yaşam ve demokrasi açısından önemi vurgulanıyor ve ayrıca bu ortamın bozulmasına dikkat çekiliyordu. Buna göre işletmecilik anlamında özel bir girişim olduğu kabul edilen basın işletmesinin çıkarmış olduğu ürünün ise kamusal olduğu ve böylece basının yarı-kamusal bir görünüm ortaya koyduğu belirtilmekteydi. Doğru cevap C seçeneğidir.

Yanıt Açıklaması: Osmanlıdan sonra TBMM’nin hazırladığı Teşkilatı Esasiye Kanunu’nun 77. Maddesi basının sansür edilemeyeceğini anayasayla güvence altına almıştır. Ancak Şeyh Sait İsyanı üzerine Cumhuriyet döneminde basına getirilen en sıkı kısıtlama 4 Mart 1925 de kabul edilen Takrir-i Sükun Kanunu olmuştur.

Yanıt Açıklaması: Haber kuruluşlarının tartışmaları aşmak, olası etik sorunların farkına varmak ve önüne geçmek adına özdenetim mekanizmaları geliştirmiştir. Bunlar; Ombudsmanlık Okur Temsilciliği Kamu Editörlüğü Kurumsal Etik Kurallar Doğru cevap D'dir.

Yanıt Açıklaması: “Joseph Pulitzer’in 1878’de kurduğu St. Louis Post-Dispatch ve 1883’te satın aldığı New York World gazeteleri, ‘Yeni Gazetecilik’ adlı gazete akımına örnek oldular. Bu yeni akımın özellikleri arasında, haber, personel organizasyonu ve yerel haber toplama şebekesini geliştirmek, yeni projeler oluşturmak, gazeteler için reklam desteği sağlamak, gazete fiyatını iki veya üç sentte tutmak, sütunları kişisellikten uzak tutmak, yeni sütunlara tarafsızlığı taşımak, çalışan sınıfları desteklemek, çarpıcı resimler ve büyük başlıklar kullanmak vardı. Pulitzer, gazetesinde her gün üç önemli şeyi sunmakla kitleleri elinde tutmayı başardı: okunabilirlik, heyecan ve eğitim.” Doğru cevap B seçeneğidir.

Yanıt Açıklaması: Türkiye Gazeteciler Cemiyeti’nin oluşumu ve 3 Kasım 1998 tarihinde kabul edip duyurduğu Türkiye Gazetecileri Hak ve Sorumluluk Bildirgesi medya etiğinin Türk basınında uygulama alanı bulmasını amaçlayan önemli adımlardandır.

Yanıt Açıklaması: Basın kuruluşlularında okur temsilcisinin kurum dışında okuyucularla, kurum içinde de haber üretim sürecinde çalışan gazetecilere yönelik olmak üzere iki işlevi vardır. Okur temsilcisi yayında yer alan her türlü haberi fotoğrafı, videoyu ve grafikleri başka bir ifadeyle tüm içeriği doğru, dengeli ve adil olması kriterlerini temel alarak izler. Bu izleme sürecinde okur temsilcisinin rehberi genellikle yayın organının tüketicisi konumundaki okurları, izleyicileri, dinleyicileri ve kullanıcılarıdır. İzlerkitleden gelen eleştiriler okur temsilcisinin kararlarının ve hareketlerini yönlendirir. Okur temsilcisinin görevleri arasında her bakımdan daha iyi bir yayın çıkması için çaba göstermek ve bu doğrultuda izlerkitlenin görüşlerinden yararlanmak ilk sırada yer alır. Basın kuruluşlarının okur temsilcisi istihdam etmelerinin ardındaki diğer gerekçeler şunlardır: 1. Haberlerin doğru ve dengeli verilip verilmediğini izleyerek yayınlanan haberlerin kalitesini arttırmak. 2. Okuyucuların habercilere daha kolay ulaşabilmelerini sağlayarak habercileri daha güvenilir kılmak. 3. Okuyucuların çeşitli konular hakkındaki kaygıları hakkında basın kuruluşundaki haber çalışanlarını bilgilendirmek. 4. Şikayetlerin ve diğer sorunların yöneltilebileceği sorumlu bir kişi olarak, editörlerin ve haber yöneticilerinin zamandan tasarruf etmelerini sağlamak. 5. Bazı şikâyetleri çözümleyerek yayın kuruluşu hakkında yüklü tazminat davaları açılmasının önüne geçmek.

Yanıt Açıklaması: Basında sosyal sorumluluk kuramının temelini oluşturan düşünsel kaynaklara bakıldığında ise, bunları şu şekilde ortaya koymak mümkündür: “1-)‘Hutchins Komisyonu Raporu’ olarak da adlandırılan,1947’de yayımlanmış olan ‘Özgür ve Sorumlu Bir Basın’ başlığını taşıyan raporda yer alan düşünce ve görüşler, 2-)1945’te Associated Press’in Genel Müdürü Kent Cooper tarafından ilk kez ortaya konulmuş olan, ‘Kamunun Bilme Hakkı’ kavramı, 3-)‘Basının Dört Kuramı’ adlı kitapta, Theodore Peterson’un ‘Toplumsal Sorumluluk Kuramı’ adlı makalesinde ortaya koyduğu düşünce ve görüşler, 4-)Jeremy Bentham’ın temellerini attığı, John Stuart Mill’in geliştirdiği ‘Yararcı Felsefe’...” Doğru cevap A seçeneğidir.

Yanıt Açıklaması: 1776 tarihinde kabul edilen Virginia Haklar Bildirisi, ABD’nin üçüncü Başkan’ı Thomas Jefferson tarafından kaleme alınmıştır. Daha sonraları ABD Anayasası’nı oluşturacak olan temel metinlerden biri kabul edilen Virginia Haklar Bildirisi’nin 12. maddesi (The Virginia Bill of Rights) şu hükümlere yer vermekteydi: “Basın özgürlüğü, özgürlüklerin büyük kalelerinden biridir ve hiçbir zaman, müstebit∗ hükümetler dışında bir yönetim onu kısıtlayamaz.”

Yanıt Açıklaması: Hindistan’da parlamento, dini konseyler, yargı temsilcileri; Endonezya’da kamu makamlarınca Danimarka’da sadece yayıncılar; İsviçre’de gazeteciler tarafından kurulmaktadır.

Yanıt Açıklaması: Özdenetim terimiyle anlatılmak istenen mesleki saygınlığı sağlamak, doğru, güvenilir haber vermek, yorumları inanılır kılmak, okurun güvenini sürdürmek için yapılması ve yapılmaması gerekenlerin bütünü olduğunu söylemektedir. Bir başka görüş ise özdenetim sistemlerinin boşuna bir çaba olduğundan söz ederken bunda haber kuruluşlarının kendi kendini denetime yanaşmamasının en önemli faktör olduğudur. Doğru cevap E'dir.

Yanıt Açıklaması: Ombudsman haber üreticilerinin değil haber tüketicilerinin çıkarları doğrultusunda hareket eden bağımsız bir çalışandır.

Yanıt Açıklaması: Okur Temsilciliği ülkemizde yaygın olarak görülmemesine rağmen Türk basınında ilk uygulama 1980’li yılların başında Hürriyet Haber Ajansı’nda Seyfettin Turhan ve Hürriyet Gazetesi’nde Emre Kongar tarafından yapılmıştır.

Yanıt Açıklaması: Okur temsilciliği yayın kuruluşuna, habercilere ve okura önemli katkılarda bulunmaktadır. Okur temsilciliğinin okura sağladığı katkılar şöyle sıralanabilir: Yayın kuruluşunun yaptığı hatalara ilişkin kendilerini dinleyecek ve şikâyetlerini ciddiye alacak birinin bulunması, Yayın kuruluşunun daha nitelikli yayın yapmasına katkıda bulanabilmek, İzlerkitlenin kendini yayının bir parçası olarak görmesini ve katkıda bulunabildiğini hissetmesi anlamına gelmektedir. Okur temsilcisinin gazeteye katkısı ise şu biçimdedir: İzlerkitlenin yayın hakkındaki detaylı görüşünü bilme fırsatını elde etmek, Yapılan hatalarla ilgili olarak okurun deşarj olmasını sağlamak, Hesap verebilir durumda olarak okur gözünde güven kazanmak, Davalara ve belki mahkûmiyetlere yol açabilecek hukuki uzlaşmazlıkların önüne geçmek anlamına gelmektedir.

Yanıt Açıklaması: BBC Yayın ilkeleri Kılavuzuna göre şunların yapılması kamu yararınadır: Bir suçun ifşa edilmesi ya da ortaya çıkarılması • Ciddi anti-sosyal davranışların ifşası. • Yolsuzluk ya da adaletsizliklerin ifşası. • Ciddi yetersizlik ya da ihmalin açıklanması. • Halk sağlığı ve güvenliğinin korunması. • Bir birey ya da kurum tarafından yapılan bir açıklama ya da eylemin halkı yanıltmasını önlemek. • Kamuyu ilgilendiren konularda insanların çok daha bilinçli karar vermesine yarayan bilgilerin açıklanması.

Yanıt Açıklaması: Haber ombudsmanlarının gazeteci olması zorunlu değildir. Buna karşın bünyesinde bir ombudsman barındıran kurumların tercihlerini genellikle gazeteci kökenli bir ombudsmandan yana yaptıklarınısöylemek yerinde olacaktır.

Yanıt Açıklaması: Görevci etik anlayışı, Immanuel Kant’a dayandırılmaktadır ve önceden belirlenmiş kurallar, ilkeler ve düsturla ilgilidir.