Medya ve Etik

Yanıt Açıklaması: Haberci sözleşmeyle bağlı olduğu patrona karşı bir sorumluluk taşımaktadır. Çünkü gazete piyasada para karşılığı satılır ve patron buradan kazandığı para ile çalışanının gazetecinin ücretini öder, ama şu ilkeyi hiçbir koşulda göz ardı edemez: Habercinin halka karşı kamusal sorumluluğu, başta işverenine veya kamu otoritelerine olmak üzere, diğer tüm sorumluluklarından önce gelir. Doğru cevap C'dir.

Yanıt Açıklaması: Toplum yaşamında etiğin karşılığı, insanların birbirleriyle ilişkilerinde neleri yapmaları ve nelerden kaçınmaları gerektiğiyle ilgili bir kurallar kümesi; kısaca genel ahlaktır.

Yanıt Açıklaması: Sosyal Sorumluluk Kuramın ortaya çıkış yeri Amerika Birleşik Devletleri’dir.

Yanıt Açıklaması: Ombudsmanlık ya da okur temsilciliği gibi izlerkitle ile medya kuruluşları arasında yer alarak kamusal dengenin korunması, yayından kaynaklanan hataların ve sorunların ortadan kaldırılması için geliştirilmişbir diğer kurum ise “kamu editörlüğüdür”. Kamu editörlüğünün kurum içi yapılanması ombudsmanlık ve okur temsilciliğinden farklıdır. Kamu editörü genellikle editoryal sürecin bir parçasıdır. Ombudsmanlar tamamen kurumlardan bağımsız, okur temsilcileri editoryal sürecin dışında kalarak ama o kurumdan maaşına alarak görev yaparken, kamu editörleri haber üretim sürecinin mutfağında yer alarak aynı amaç için çalışmaktadır.

Yanıt Açıklaması: Osmanlıdan sonra TBMM’nin hazırladığı Teşkilatı Esasiye Kanunu’nun 77. Maddesi basının sansür edilemeyeceğini anayasayla güvence altına almıştır. Ancak Şeyh Sait İsyanı üzerine Cumhuriyet döneminde basına getirilen en sıkı kısıtlama 4 Mart 1925 de kabul edilen Takrir-i Sükun Kanunu olmuştur.

Yanıt Açıklaması: Etik olmayan davranışların başında haber kaynağının gizliliğinin ihlal edilmesi gelmektedir. Gazeteci hem haberin doğruluğunu kanıtlamak hem de kaynağın güvenini kazanmak zorundadır. Kaynak izin vermediği takdirde kaynağı açıklamak gazeteciye olan güveni sarsmaktadır. Ayrıca basın özgürlüğünün en önemli öğelerinden biri olarak kaynağın koruma altına alınamaması gibi durumlarda haber kaynakları kamu yararına bile olsa gazetecilere yardımcı olmaktan, vazgeçebilmektedirler. Doğru cevap D'dir.

Yanıt Açıklaması: Eric J. Hobsbawm, “Devrim Çağı” adlı kitabında, İngiliz Sanayi Devrimi ile 1789 Fransız Devrimi’ni “çifte devrim” olarak nitelerken bunların birbirini tamamlayan taraflarına da dikkat çekmek ister. Bu iki devrim, bir yandan sanayi devrimi ile üretimde artışı getirip, refah düzeyinin yükselişini sağlarken diğer yanda da yeni ve toplumsal olaylar üzerinde etkin bir sınıf olan “burjuva sınıfı”nın doğuşuna tanık etmekteydi.

Yanıt Açıklaması: Ünlü bireylerin eşlerini aldatmaları, ailelerin kişisel problemleri kapsamında değerlendirilebilir. Kamu yararına yayınlardan birisi değildir. Doğru cevap C'dir.

Yanıt Açıklaması: Türk basınında ilk Türk basınında ilk uygulama 1980’li yılların başında Hürriyet Haber Ajansı’nda Seyfettin Turhan ve Hürriyet Gazetesi’nde Emre Kongar tarafından yapılmıştır. Doğru cevap, E'dir.

Yanıt Açıklaması: Basında liberal kuram ve politik alanda liberalleşme olgusu Batı’da yaklaşık 300 yıllık süreçte, toplumsal yapıyı ve kurumları etkilerken bunun ortaya çıkardığı sonuçlar da Batı ve dünya uygarlığı açısından önemli sonuçlar meydana getirmiştir. Sanayi devrimiyle birlikte dünyadaki emperyalist sistem farklı bir boyuta geçmiş ve bu gelişme ekonomik olarak dünyanın az gelişmiş ülkelerinin daha da fazla sömürüye uğramasına neden olmuştur. Batı’da ise gazetecilik alanında, örneğin Amerika Birleşik Devletleri ileİngiltere’de önemli ve dikkat çekici gelişmeler kaydedilmiştir. Örneğin ABD’de “metelik basını” (penny press) 19. yüzyılda gelişme gösterirken gazeteciliğin de yaygınlık kazanmasına yol açmıştır. “...Metelik basını, gazeteciliğin pazara açılması, genel kamuya hitap etmek için siyasal bağlantılarından uzaklaştığını ilan ederek ‘evrenselleştirilebilir’ normlarını, ilkelerini ve pratiklerini belirlemeye başladığı sürecin düğüm noktalarından birini teşkil etmektedir. Bu bağlamda, habercilik etiğinin oluşumu açısından kritik bir dönemi imler. Metelik gazeteleri, ‘haber’in, yorum yazıları üzerinde ve ‘olgu’ların fikirler üzerindeki zaferine öncülük etmiştir... Çok ucuz fiyatıyla, en az kendisinin altıkatına satılan gazetelerle kolaylıkla rekabet edebilen metelik gazeteleri, bütün vatandaşlar için bilgiye eşit erişim imkânı sağlayıp, tarafsızca sunulan haberleriyle gazeteyi bireysel olarak edinip okuma imkânıtanıması yoluyla gazeteciliği tümüyle farklılaştırdıklarını ilan etmişler, aynı zamanda kolektif olarak siyasette tarafsız olduklarını duyurmuşlardır.”

Yanıt Açıklaması: Adam Smith’in yaşamış olduğu dönem Batı’da liberalizmin ortaya çıktığı dönemdir. “Bırakınız yapsınlar bırakınız geçsinler” sözü ile Adam Smith aslında döneme damgasını vuran liberalizmin ruhunu da yansıtmıştır. Doğru cevap C'dir.

Yanıt Açıklaması: 1558 yılında Papa IV. Paul, ünlü Index Librorum Prohibitorum’u yayımladı.

Yanıt Açıklaması: Basın ve enformasyon alanında çalışanlar ancak meslek ahlakı ve bütünlüğü ile örtüşen görevleri kabul edebilirler. Haber ve yorumları kamuoyuna açıklayanlar sorumluluğu önceden kabullenmedikçe bu sorumluluğu taşırlar. Kişiliklerine saldırılanlar, cevap hakkı için her tür imkandan faydalandırılırlar. Genel kamunun yararı gerektirmedikçe eleştiri yapılamaz. İnsan onuruna saygı duyulur. Haber kaynaklarına karşı gizlilik esastır. Güvenilir kaynaklardan alınan bilgiler meslek sırrı niteliği taşır. Meslek sırrını koruma hakkı yasaların izin verdiği noktaya kadar savunulur. Öte yandan medya mensupları kendi yaşadıkları ülkeler dışındaki olayları yazıp yorumlarken olayları doğru ve adil biçimde yazmak ve yorumlamak için gerekli bilgileri elde etme hakkına sahiptirler.

Yanıt Açıklaması: 1776 tarihinde kabul edilen Virginia Haklar Bildirisi, ABD’nin üçüncü Başkan’ı Thomas Jefferson tarafından kaleme alınmıştır. Daha sonraları ABD Anayasası’nı oluşturacak olan temel metinlerden biri kabul edilen Virginia Haklar Bildirisi’nin 12. maddesi (The Virginia Bill of Rights) şu hükümlere yer vermekteydi: “Basın özgürlüğü, özgürlüklerin büyük kalelerinden biridir ve hiçbir zaman, müstebit∗ hükümetler dışında bir yönetim onu kısıtlayamaz.”

Yanıt Açıklaması: Editoryal bağımsızlık, medya kuruluşlarının ve tabi sahiplerinin ticari faaliyetleri ile kuruluşun yayın hizmetlerinin mesleki kural ve değerlerinin birbirini etkilemeyecek biçimde ayrı tutulmasını sağlamaya yönelik bir mekanizmadır.

Yanıt Açıklaması: Ekonomik bir faaliyetin gerçekleri ile çeşitli biçimlerde yüzyüze gelen medya çalışanları çalıştıkları kurumların vazgeçilmez gelir kaynakları durumundaki reklamverenleri küstürmemek için de gerektiğinde etik kuralları gözardı etmekten kaçınmamaktadırlar. Birkaç cümle içinde farklı boyutları vurgulanmaya çalışılan sınırlılıklar medya çalışanı tarafından kısa süre içinde ve işbaşında öğrenilmektedir. Zaten anılan hassasiyetlerin farkına varmayan medya mensubu en azından kısa sürede işsiz kalmakta, bu durum sektörde çalışan diğerleri için de “kulağa küpe” işlevi görmektedir. Öyle ki anılan sınırlılıklar içinde medya çalışanları zamanla durumu kanıksamakta, daha bir yaptırımla karşılaşmadan gönüllü olarak otosansür uygular duruma gelebilmektedirler. Doğru cevap E'dir.

Yanıt Açıklaması: Etik ahlak ilmi, deontoloji ise ahlaki, etik davranışı belirleyen kuralları içeren bir bilim dalıdır.

Yanıt Açıklaması: Basın kuruluşlularında okur temsilcisinin kurum dışında okuyucularla, kurum içinde de haber üretim sürecinde çalışan gazetecilere yönelik olmak üzere iki işlevi vardır. Okur temsilcisi yayında yer alan her türlü haberi fotoğrafı, videoyu ve grafikleri başka bir ifadeyle tüm içeriği doğru, dengeli ve adil olmasıkriterlerini temel alarak izler. Bu izleme sürecinde okur temsilcisinin rehberi genellikle yayın organının tüketicisi konumundaki okurları, izleyicileri, dinleyicileri ve kullanıcılarıdır. İzlerkitleden gelen eleştiriler okur temsilcisinin kararlarının ve hareketlerini yönlendirir. Okur temsilcisinin görevleri arasında her bakımdan daha iyi bir yayın çıkması için çaba göstermek ve bu doğrultuda izlerkitlenin görüşlerinden yararlanmak ilk sırada yer alır. Basın kuruluşlarının okur temsilcisi istihdam etmelerinin ardındaki diğer gerekçeler şunlardır: Haberlerin doğru ve dengeli verilip verilmediğini izleyerek yayınlanan haberlerin kalitesini arttırmak. Okuyucuların habercilere daha kolay ulaşabilmelerini sağlayarak habercileri daha güvenilir kılmak. Okuyucuların çeşitli konular hakkındaki kaygıları hakkında basın kuruluşundaki haber çalışanlarını bilgilendirmek. Şikayetlerin ve diğer sorunların yöneltilebileceği sorumlu bir kişi olarak, editörlerin ve haber yöneticilerinin zamandan tasarruf etmelerini sağlamak. Bazı şikâyetleri çözümleyerek yayın kuruluşu hakkında yüklü tazminat davaları açılmasının önüne geçmek.

Yanıt Açıklaması: Türkiye'nin ilk basın şehidi Hasan Basri'dir.

Yanıt Açıklaması: Okur temsilcisinin gazeteye katkısı ise şu biçimdedir: İzlerkitlenin yayın hakkındaki detaylı görüşünü bilme fırsatını elde etmek, Yapılan hatalarla ilgili olarak okurun deşarj olmasını sağlamak, Hesap verebilir durumda olarak okur gözünde güven kazanmak, Davalara ve belki mahkûmiyetlere yol açabilecek hukuki uzlaşmazlıkların önüne geçmek. Doğru cevap C'dir.