Medya ve Etik

Yanıt Açıklaması: Etik kavramının kökeni Yunanca ethos sözcüğünden türetilmiştir. Türkçe’de moral olarak ta kullanılan ahlak sözcüğü, Arapçada “hulk”, Latince' de ise, “mos” sözcüklerinden gelmektedir. Etik ve ahlak törelerden kaynaklı; geleneksel, göreneklere dayalı alışkanlıklar, yerleşik hale gelmiş duygu birikimleri, karakter, huy, mizaç anlamlarına gelmektedir.

Yanıt Açıklaması: Türkiye’deki ilk internet bağlantısı 1993 yılında sağlanmıştır. İlk cep telefonu görüşmesi ise 23 Şubat 1994 tarihinde yapılmış ve Türkiye’nin ilk GSM operatörü kurulmuştur.

Yanıt Açıklaması: Reklam ve tanıtım faaliyetlerden sağlanan gelir, gazete, dergi sayfalarında yer; radyo ve televizyon yayınlarında zaman satışı, çoklu medya ortamlarında her ikisinin birden satışı ile gelir kaynağına dönüşür.

Yanıt Açıklaması: Ombudsmanlık ya da okur temsilciliği gibi izlerkitle ile medya kuruluşları arasında yer alarak kamusal dengenin korunması, yayından kaynaklanan hataların ve sorunların ortadan kaldırılması için geliştirilmiş bir diğer kurum “kamu editörlüğüdür”. Doğru cevap B'dir.

Yanıt Açıklaması: Medya çalışanlarının çalışma ortam ve koşullarının etik açıdan sorunlu sayılabilecek örneklere yol açmasında yalnızca çalışanın kasıtlı / bilinçli eylemleri olduğunu düşünmek de eksik, dolayısıyla hatalı bir yaklaşım olacaktır. Zamana karşı yarış, rating / tiraj kaygısı, teknolojinin sunduğu imkanları kullanarak etkiyi, ilgiyi artırma gibi koşul ve gereksinimler etik açıdan tartışma yaratan eylemlerin sebebi olabilmektedirler.

Yanıt Açıklaması: 1776 tarihinde kabul edilen Virginia Haklar Bildirisi, ABD’nin üçüncü Başkan’ı Thomas Jefferson tarafından kaleme alınmıştır. Daha sonraları ABD Anayasası’nı oluşturacak olan temel metinlerden biri kabul edilen Virginia Haklar Bildirisi’nin 12. maddesi (The Virginia Bill of Rights) şu hükümlere yer vermekteydi: “Basın özgürlüğü, özgürlüklerin büyük kalelerinden biridir ve hiçbir zaman, müstebit∗ hükümetler dışında bir yönetim onu kısıtlayamaz."

Yanıt Açıklaması: Ombudsmanın yasalarla tanımlanmış yargı yetkisi, kınama dışında bir yaptırım gücü yoktur. Doğru cevap B'dir.

Yanıt Açıklaması: Yalnızca basın mesleğinde çalışanları ve meslek örgütlerini ilgilendiren ilkeler; mesleğin yüceltilmesi, çıkarlarının korunması, düşünce hakkına saygı ve ortak zihniyet gösterme zorunluluğunu kapsamaktadır. Bunlar düzeni bozmaya yönelik her türlü girişimi reddetme, gerçeği bulma, haberi yorumdan ayırma, yanlış haberin düzeltilmesi, kişilerin manevi duygularına karşı ve haklarına saygılı olma gibi ilkelerdir. Hakaret, din, ırk, siyasi görüş, cinsiyet gibi nedenlerden kişiler arasında ayrım yapılmasını engelleyen ilkeler de mesleğin saygınlığında rol oynamaktadır. Gazetecilikte mesleki sırları, basın ve ifade özgürlüğünü savunarak uluslararası işbirliğini destekler tavırlar da mesleğin yüceltilmesinde etkili olmaktadır.

Yanıt Açıklaması: BBC Birleşik Krallığa ve deniz aşırı alanlarına radyo ve televizyon hizmetleri sağlayan bir kurumdur. Dünya genelinde yayın yapan ve bunun bilincinde olarak kendini küresel bir yayın kuruluşu olarak konumlandıran BBC yayın ilkelerini ve etik kurallarını da bu çerçevede oluşturmuştur. BBC’nin oluşturduğu bu yayıncılık anlayışı, onun küresel bir şirkete dönüşmesinde, dünyanın her tarafında izlerkitlesi olmasında başka bir ifadeyle marka olmasında etkili olmuştur. Evrensel etik değerlerin anlaşılması ve haberciliğe yansımasının görülebilmesi konusunda BBC tarafından hazırlanan Yayın İlkeleri Kılavuzu 17 bölümden oluşmaktadır. BBC’nin Editoryal Değerleri Yayın İlkeleri Hakkında Doğruluk Tarafsızlık ve Fikir Çeşitliliği Hakkaniyet, katkıcılar ve rıza Mahremiyet Suç ve Anti-Sosyal Davranışlar Zarar Verici ve Gücendirici Konular Çocuklar Siyaset ve Kamu Siyaseti Savaş, Terör ve olağanüstü Olaylar Din Editoryal Dürüstlük ve bağımsızlık Dış İlişkiler İzleyicilerimizle Etkileşim Hukuk Hesap verme Yükümlülüğü Doğru cevap D'dir.

Yanıt Açıklaması: Sovyet rejimini kuran Bolşevik Devrim’in lideri Lenin, gazetenin yönlendiren ve düzenleyen niteliğe sahip bir propaganda aracı olması nedeniyle, genel anlamda kitle iletişim araçlarının devlet tarafından denetlenmesi gerektiğini söylemiştir. Ayrıca Lenin, Basın Özgürlüğü Üzerine adlı makalede şunları belirtmektedir: “... ‘Basın özgürlüğü denilen şey, burjuva toplumlarında, fakir halkı, mazlum ve sömürülen kitleleri, gazetelerini milyonlarca basarak, her gün, sistemli ve sürekli bir şekilde, aldatan, uyutan ve onların ahlakını bozan zenginlere ait bir yetkiden ibarettir... Şu anda gerçeği ellerinde tutanlar zenginler ve büyük partilerdir.’... Bolşevik lideri uydurma haber makinesinin devletin elinde istediği gibi kullanılmasını istemektedir... Lenin açıkça söylüyor: ‘Bir gazete sadece bir propaganda ve tahrik aracı değil, aynı zamanda toplumu örgütleme aracıdır da’...”

Yanıt Açıklaması: Soğuk Savaş döneminde, iletişim kanalları ve araçlarının kullanımı kısıtlı iken, 1990 sonrasında ve özellikle internetin kullanılmaya başlaması ile dünyadaki iletişim etkinliği adeta bir çığ gibi büyüyerek, Kanadalı akademisyen ve iletişim kuramcısı Marshall McLuhan’ın öngörüsünde olduğu gibi dünya “küresel köy” haline gelmiştir. “McLuhan yeni elektronik-karşılıklı bağımlılığın, dünyayı bir küresel köy imgesine uygun biçimde yeniden yarattığını belirtmiştir. Küçük bir köyde bir arada yaşarmışçasına birbirinden haberdar olan insanlar bütün dünyayı bir bütün olarak algılayacaktır.”  Bu algının yaratılması ve sürdürülmesinde “iletişim” tartışmasız biçimde ilk sıradadır.

Yanıt Açıklaması: Türkçe'de şu an ahlak ve etik aynı anlamda kullanılmaktadır. Fakat etik sözcüğünün kullanımından önce ahlak sözcüğü etik anlamında kullanılmakta idi.

Yanıt Açıklaması: Bu model ilk kez Japonya’da Asahi Shimbun gazetesinde 1922 yılında kurulmuştur. Sistem daha sonra Amerika Birleşik Devletleri’nde geliştirilerek uygulanmıştır. Bu modelde basın kuruluşu Türkçede “okur temsilcisi” olarak karşılık bulan görevliyi kendisi belirler, okur temsilcisi parçası olduğu yayın kuruluşunun çalışanlarına mesleki sorumluluklarını hatırlatır. Kurum içi iletişim kanalları aracılığıyla yazılı eleştiriler yayınlar ve okuyucu şikâyetlerini değerlendirir. Bu Amerika Birleşik Devletlerinde ilk kez Lousville Courier Journal ve Lousville Times’da uygulanmaya başlanmıştır. Bu modelde okur temsilcisinin maaşı okur temsilciliği görevini yürüttüğü basın kuruluşu tarafından ödenir. Sistem okur temsilcisinin bir kuruma bağlı olması ve maaşını çalıştığı o kurumdan alması nedeniyle eleştirilmektedir. Eleştiri okur temsilciliği sisteminin, ombudsmanlık mekanizmasını, bir halkla ilişkiler etkinliğine dönüştürmekle suçlamaktadır.

Yanıt Açıklaması: Ombudsman, vatandaşın koruyucusu anlamına gelen İsveççe kökenli bir sözcüktür. Ombudsman modeli İsveç’teki kendi kendini denetleme uygulamasından esinlenerek geliştirilmiştir. Bu uygulamada ombudsman okurların basınla ilgili şikâyetlerini ilettikleri kişidir. Resmi hiçbir kurumla bağı yoktur, maaşı İsveç yayıncılar derneğindeki gazeteciler tarafından ödenir. Bu uygulamanın diğer bir biçimi de basın organının kendi ombudsmanını belirlemesidir. Bu modelde ombudsman rolüne soyunan kişi ilişkide olduğu kurum içinde yazılı eleştiriler yayınlayarak, habercilere mesleki sorumluluklarını hatırlatır.

Yanıt Açıklaması: 1789 Fransız İhtilali, 14 Temmuz’da Bastille hapishanesinin basılması ve suçluların salıverilmesi ile başlar. Daha sonra ise, ihtilalin manifestosu niteliğinde olacak biçimde yayımlanmış olan İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirgesi’nde düşünce ve kanaat özgürlüğüne yer verilir. 26 Ağustos 1789 tarihli, bu bildirgenin 11. maddesi ise şu şekilde düzenlenmiştir: “Düşünce ve kanaatlerin özgürce iletilmesi insanın en değerli haklarından biridir. Her yurttaş özgürce konuşup yazabilir ve basım yapabilir, yalnız yasada öngörülen hallerde bu özgürlüğün kötüye kullanımından sorumludur.”

Yanıt Açıklaması: Etik davranışlar medya çalışanları kapsamında ele alındığında, etik olarak görülen davranış kuralları; • Doğruluk ve dürüstlük • Tarafsızlık ve objektif olmak • Meslek sırrı- haber kaynağına saygı ve sadık olmak • Haber ve yorum ayrımı • Mahremiyet ya da özel hayatın gizliliğine saygı • Eleştiri sınırını aşmama- iftira, hakaret, kötüleme ve asılsız iddialardan kaçınma • Cevap ve düzeltme hakkına saygı • Kişisel çıkarlara pirim verilmemesi • Gerçeklerin kurumsal çıkarlardan önce tutulması • Şiddete, porno yayınlara ve terörizme karşı duruş sergileme

Yanıt Açıklaması: Etik insanın toplumsal ölçekte gerçekleştirdiği ve başkalarını etkileyen sonuçları olan davranışları/eylemleri/yapıp etmeleri ve bunları biçimlendiren düşünme süreçleri ile ilgilidir. Bu ilgili oluş çerçevesinde etiğin somut olarak ortaya çıkışı üç biçimde olmaktadır: i. Felsefenin bir ana alanı olarak etik, davranışlar bağlamında iyinin ne olduğu ve nelerin iyi olduğu konusunu ele almakta; insanın ideal davranışlarını formüle etmeyi amaçlamaktadır, ii. Toplum yaşamında etiğin karşılığı, insanların birbirleriyle ilişkilerinde neleri yapmaları ve nelerden kaçınmaları gerektiğiyle ilgili bir kurallar kümesi; kısaca genel ahlaktır, iii. Belli bir alanda etkinlik gösteren kişilerin uymaları gereken kuralların belirlendiği ve o alana özgü uygulamalardaki istenen davranışların irdelendiği meslek etikleri; ilk ikiye göre daha yenidir ve bir bakıma onların bir sentezidir.

Yanıt Açıklaması: Nikomakhos Ahlakı adlı yapıtta Aristoteles (M.Ö. 384-322) ahlakın hür iradeyi, gönüllü davranışı ve bağımsız olarak seçebilmeyi gerektirdiğini ifade eder. Ona göre kişinin bilgisizlik ve zorlama nedenlerinin dışında ancak ahlaki sorumluluğu bulunur.

Yanıt Açıklaması: Objektif, doğru, ilkeli, sorumlu gazetecilik anlayışının hakim olduğu bir medya ortamının yaratılması; kamuoyunda oluşması istenen durumları, fikirleri belirlemek, farklılaştırarak sunmak ve medya sektörünün etik ilkelerle öz denetim mekanizmasını benimseme ihtiyaçlarını ortaya koymakla mümkün kılınacaktır.

Yanıt Açıklaması: 15 Aralık 1791 tarihli Amerikan Anayasası’nın İlk Değişiklik Maddesi (The First Amendment) ise söz ve basın özgürlüğü bağlamında ABD Kongresi’ni bağlayıcı bir hükme yer vermekteydi. Buna göre hüküm şu şeklide kaleme alınmıştı: Kongre... söz ve basın özgürlüğünü kısıtlayıcı yasa yapamaz. Doğru cevap C'dir.