Mantığın Gelişimi

Yanıt Açıklaması: Sonuç önermesine öncüllere başvurularak yapılan ve bir keşifle ulaşılan doğru çıkarımlar tanıtlayıcı çıkarımlardır. Tanıtlayıcı çıkarımlar Laertius tarafından " daha açıklıkla bilinenden bir sonuç ortaya koyan çıkarım"  olarak tanımlanmıştır.

Yanıt Açıklaması: Süryanilerin Yunan düşüncesiyle tanışması Büyük İskender'in Doğu seferi  sayesinde olmuştur.

Yanıt Açıklaması: Mantığın saygınlığına yaptığı katkı ile bilinen İslam düşünürü Gazali'dir.

Yanıt Açıklaması: Kategoriler Organon'un ilk kitabıdır.

Yanıt Açıklaması: İbn Sînâ’nın İslam mantık tarihi içindeki en önemli özelliği Aristoteles mantığının sorunlarını bağımsız bir mantık anlayışı içinde çözümleme ve çözmeye yönelmesidir. Fârâbî ise Organon’un tutarlı ve bütün bir mantık sistemi ortaya koyduğunu kabul etmiş ve onun bu anlayışla yorumlanmasına girişmiştir (Street, 2004, s. 523). Dolayısıyla İbn Sînâ, Fârâbî’nin Aristoteles metinlerine yaklaşımından ayrılmış ve İslam dünyasında bağımsız bir mantık geleneği oluşmasının yolunu açmıştır.

Yanıt Açıklaması: Philo, Megara okulunda yetişen mantıkçılardandır. Doğru cevap A'dır.

Yanıt Açıklaması: “’Şimdi söylediğim yanlıştır’ önermesi doğru mu, yoksa yanlış mıdır?” çatışkısı Eubulides tarafından ortaya atılmıştır. Doğru cevap D'dir.

Yanıt Açıklaması: Megara ve Stoa mantıkçıları, hem ele aldıkları mantık sorunları hem de yaklaflım biçimleri bakımından birbirine yakındır. Dolayısıyla, mantık tarihinde genellikle bu iki okul birlikte ele alınır.

Yanıt Açıklaması: Belirsiz savlanabilir, “birşey” “biri” gibi konusu olan savlanabilirlere denir. Doğru cevap B'dir.

Yanıt Açıklaması: Aristoteles mantığı ise bir terimler mantığıdır

Yanıt Açıklaması: Urfa Okulu pek çok Persin (İranlı) burada yetişmesi nedeniyle ‘Persler Okulu’ olarak da anılmıştır. Doğru cevap A seçeneğidir.

Yanıt Açıklaması: Aristoteles' in akıl yürütmeler konusundaki çalışmalarının bir bütün olarak sunulması onun öğrenci ve yorumcuları tarafından gerçekleştirilmiştir. Aristoteles’i izleyenler (peripatetikler) mantığı felsefenin aracı olarak kabul etmekteydi.

Yanıt Açıklaması: Akıl yürütmeleri bağımsız bir araştırma konusu yapan ve araştırmalarının sonucunda bilinen ilk mantık sistemini ortaya koyan Aristoteles mantığın kurucusudur.

Yanıt Açıklaması: Platoncu açıdan matematiğin diyalektiğe göre en büyük eksiği matematikçinin akıl yürütmesinde duyusal olana bağlı kalmaktan kurtulamamasıdır. Geometrici sadece kanıtlamasının anlaşılmasına yardım için kağıda, toprağa vb. çizdiği duyulur şekillere başvurur görünebilir. Gerçekte ise kanıtlamasını oluştururken bu duyulur şekillere bağlı kalmaktadır. Diyalektik, tümellerin özelliklerine ve tümellerin birbirleriyle olan ilişkilerine dayanır. Bu ilişkileri ortaya koyarken diyalektikçi tikellere bağlı değildir. Bu bilgilerden de anlaşıldığı gibi doğru cevap A’dır.

Yanıt Açıklaması: Megara-Stoa mantıkçılarının üzerinde durduğu kipler olanaklılık, olanaksızlık, zorunluluk ve zorunsuzluk kipleridir. Doğru cevap D'dir.

Yanıt Açıklaması: Bir imin anlamı fiziksel bir nesne olmamasının yanı sıra zihindeki bir imge de değildir. Her kişinin zihnindeki imge o kişiye özeldir. Dolayısıyla imge özneldir. Lekton ise nesneldir. Stoa mantığında temel bir kavram olan lekton imin nesnel anlamı demektir.

Yanıt Açıklaması: Felsefecilerin matematiğe ilgisi matematikte ortaya konan sonuçlarla sınırlı olmayıp matematikçilerin bu sonuçlara varma biçimlerine de yöneliktir. ?2 sayısının irrasyonel bir sayı olduğunu ortaya koyan kanıtlamanın genel biçimine bakalım: Buna göre, doğru kabul edilen bir önermeden çelişik iki önerme elde edilmiş ve bundan başlangıçta kabul ettiğimiz önermeden vazgeçmemiz gerektiği sonucuna varılmıştır. “Saçmaya indirgeme” veya “dolaylı kanıtlama” olarak da adlandırılan bu yöntemin genel olarak “önermelerin sonuçlarına göre değerlendirilmesi” olduğunu görmekteyiz. Kimi zaman felsefe ile kimi zaman da mantık ile aynı kabul edilen diyalektik yöntemin özü de budur. “Diyalektik” sözcüğü eski Yunancada “tartışma” anlamına gelen dialegesthai sözcüğünden türemiştir. Gerçekten, diyalektik yöntem genel bir ifade ile tartışan taraşardan biri tarafından diğerinin savının olanaksız bir sonuca yol açtığının gösterilmesidir. Diyalektik yöntem hakkında bu kısa bilgiden sonra Zenon’un paradoksu üzerinde duralım. Parmenides’in öğrencisi Zenon hocasının birci öğretisini savunmak için ortaya koyduğu paradokslarla (çatışkı) bilinir. Parmenides (yaklaşık MÖ. 510-440) varlıkbilimsel bircilik (monizm, bazı kaynaklarda tekçilik) düşüncesini en katı biçimiyle ve tüm mantıksal sonuçlarıyla savunan ilkçağ düşünürüdür. Parmenides birciliğin “Sadece bir vardır” diye ifade edilebilecek temel savına “Var olan vardır” ve “Var olmayan var değildir” savlarını ekleyerek algıladığımızı düşündüğümüz değişimin bir yanılsama olduğu sonucuna varmaktadır. “Var olmayan” yani “yokluk” sadece bir addır, hakkında bilinebilecek veya söylenebilecek bir varlık değildir. Parmenides var olanın yaratılmadığı, yok olmayacağı, öncesiz-sonrasız olduğu ve değişmediği sonuçlarına varmıştır. Parmenides’in yaptığı gibi, “Var olan vardır” ve “Var olmayan var değildir” savlarının apaçık olduğunu, yani bu savların doğruluğunu ortaya koymak için bir akıl yürütmeye gerek olmadığını kabul etsek bile, onun bu savlara yüklediği anlam kolayca anlaşılır ve kabul edilir değildir. Ayrıca Parmenides’in bu temel savlardan hareket eden akıl yürütmelerini izlemek de güçtür. Bunlara rağmen, Parmenides’in sistemi akıl yürütmenin bir felsefe sistemindeki yerini görmek için oldukça iyi bir örnek sağlamaktadır. Parmenides’in savlarının hiçbir deney, gözlem veya ölçüm ile “doğrudan” ortaya konamayacağı açıktır: “Bir”, “varlık” ya da “yokluk” duyulur nesneler veya özellikler olmayıp, kavramlardır. Dolayısıyla bunlar hakkındaki bilgiye ancak kavramlar arasında ilişkiler kurarak yani akıl yürütme ile ulaşılabilir. Zenon’un Akhilleus ve kaplumbağa paradoksu ise şöyle açıklanabilir: Bu paradoksun konusu Akhilleus ile kaplumbağa arasındaki bir yarıştır. Buna göre hızlı koşucu Akhilleus kaplumbağanın yarışa biraz önde başlamasına izin verirse kaplumbağayı hiçbir zaman geçemez. Akhilleus kaplumbağanın yarışa başladığı yere ulaştığında, kaplumbağa bir miktar ilerlemiş olacaktır. Şimdi Akhilleus kaplumbağanın ilerlediği noktaya ulaştığında kaplumbağanın yine bir miktar ilerlediğini görecektir. Bu böylece sürüp gideceğinden Akhilleus’un bütün çabası ancak kaplumbağa ile arasındaki mesafeyi azaltmasını sağlayacak ancak Akhilleus kaplumbağayı hiçbir zaman geçemeyecektir. Bu bilgilerden anlaşıldığı gibi diyalektik yöntemde söz konusu paradokstaki savın olanaksız bir sonuca yol açtığını göstermek için I ve II paradokstaki savın olanaksız bir sonuca yol açtığını göstermek için kullanılabilir. III ve IV’e ise bu paradokstaki savı savunmak için başvurulabilir. Dolayısıyla doğru cevap A’dır.

Yanıt Açıklaması: Topikler, tartışmanın konusundan bağımsız olarak, tartışmanın amacına olarak izlenmesi gereken yolları belirlemeyi amaçlar. Doğru cevap C'dir.

Yanıt Açıklaması: Kunnesrin Okulu: Eski Halep olarak da bilinen ve Kuzey Suriye’de bulunan Kunnesrin şehrindedir. Okul 13. yüzyıla kadar faaliyetini sürdürmüştür. Severe Sebokht bu okuldandır. Doğru cevap D seçeneğidir.

Yanıt Açıklaması: Platon’un kavramların tanımlanmasında bir yöntem olarak ele aldığı bölme (diaeresis) yöntemi Aristoteles’i oldukça meşgul etmiştir. Bu yöntemde bir kavram daha genel bir kavram aracılığı ile tanımlanmaya çalışılır. Bölme ile A kavramının tanımını bulmaya çalıştığımızı kabul edelim. Bunun ilk adımı tanımlamak istediğimiz A kavramını içeren en genel bir B kavramı belirlenir. Ardından B kavramı ayrık iki kavrama bölünür ve A kavramının hangi bölümde kaldığı bulunur. A kavramına eşit bir kavrama ulaşılıncaya kadar bu şekilde ilerlenir. Aristoteles bölme yöntemini eleştirmektedir; ona göre bölme ile bir kavramın zaten sahip olmadığımız bir tanımını ortaya koymamızı sağlayamaz. Bir başka deyişle, bölme ile ancak baştan sahip olduğumuz bir tanıma nasıl ulaştığımızı gösterebiliriz. Aristoteles’e göre bölme yöntemi bilinmeyen bir tanıma ulaşmamızı sağlayamaması nedeniyle eksiktir. Bu eleştiriye rağmen, Aristoteles’in tanım anlayışının da akıl yürütmeleri sistemleştirdiği tasım kavramının da temelinde onun bölme hakkındaki eleştirel düşünceleri yatmaktadır. Bu bilgilerden de anlaşıldığı gibi bölme yöntemi bilinmeyen bir tanıma ulaşılmasını sağlayamaz ve Aristoteles bölme yöntemini bu açıdan eleştirmiştir. Diğer seçeneklerde yer alan özellikler bölme yönteminin özelliklerindendir. Dolayısıyla doğru cevap E’dir.