Mantığın Gelişimi

Yanıt Açıklaması: Urfa Okulu, Edessa olarak da bilinen Urfa’da kurulmuştur. Bu okulda 4. yüzyıldan başlayarak mantık ve felsefe çalışmaları yapılmıştır. Süryani mezheplerinden biri olan Nastûrîliğin yayıldığı okuldur. 489 yılında o tarihte şehrin yöneticisi olan İmparator Zenon tarafından kapatıldığı tarihe kadar Süryanilerin en güçlü okullarından biri olarak kalmıştır. Urfa’daki okulun kapatılmasından sonra Nusaybin Nastûrîliğin dini merkezi olmuştur.

Yanıt Açıklaması: Varlıkbilimsel bircilik düşüncesini en katı biçimiyle ve tüm mantıksal sonuçlarıyla savunan ilkçağ düşünürü Parmenides'tir.

Yanıt Açıklaması: Aristoteles’in Birinci Çözümlemeler’deki amacı, “tasım” (sullogismos) adını verdiği çıkarımlar üzerine kurulu mantık sistemi ortaya koymaktır.

Yanıt Açıklaması: Laertius’a göre Stoalılar şu bileşik önermeler üzerinde durmuşlardır: (1) “ise” ifadesi ile oluşturulan koşul önermeleri, (2) “Ve” ifadesi ile oluşturulan tümel-evetleme önermeleri, (3) “Veya” ifadesi ile oluşturulan tikel-evetleme önermeleri, (4) “Olduğuna göre” ifadesi ile oluşturulan sözde-koşullu önermeler, (5) “C¸ünkü” ifadesi ile oluşturulan sebep-sonuç önermeleri, (6) “Daha çok” ifadesi ile oluşturulan önermeler, (7) “Daha az” ifadesi ile oluşturulan önermeler.

Yanıt Açıklaması: Yüklemin öznenin hangi kısmına yüklendiğini veya öznenin hangi kısmından yadsındığını açıkça ortaya koymak için, Aristoteles ‘bazı’, ‘her’ veya ‘hiçbir’ gibi niceleyicilere başvurur. Bu şekilde, insan ve ölümlü terimlerinden aşağıdaki dört önerme biçimi elde edilir: (i) Her insan ölümlüdür (a) (ii) Hiçbir insan ölümlü değildir (e) (iii) Bazı insanlar ölümlüdür (i) (iv) Bazı insanlar ölümlü değildir (o) Çelişik önermelerin özelliği birlikte doğru veya birlikte yanlış olamamalarıdır. Bir başka deyişle, bir önerme doğru ise çelişiği yanlış, bir önerme yanlış olduğunda çelişiği doğrudur. ‘Sokrates ölümlüdür’ gibi bir basit önermenin çelişiği ‘Sokrates ölümlü değildir’ önermesidir. Kategorik önermelere gelince: (a) ve (o) önermeleri birbirinin çelişiği, (e) ve (i) önermeleri birbirinin çelişiğidir. Karşıt önermelerin özelliği birlikte yanlış olabilmeleri ancak birlikte doğru olamamalarıdır. Buna göre, (a) ve (e) önermeleri birbirinin karşıtı önermelerdir. Bu bilgilerden de anlaşıldığı gibi doğru cevap C’dir.

Yanıt Açıklaması: İbn Si^na^, Aristoteles mantığının sorunlarını bağımsız bir mantık anlayışı içinde çözümleme ve çözmeye yönelmiş böylece İslamda yeni bir mantık anlayışı doğmasının yolunu açmıştır. Doğru cevap D'dir.

Yanıt Açıklaması: Rescher’e göre Arap İslam dünyasında ‘mantıkçı’ olarak adlandırılmayı hak eden ilk kişi Fa^ra^bi^’dir. Buradan, Fa^ra^bi^’nin Türk olduğu bilgisine dayanarak, onun, ilk Türk mantıkçısı ve filozofu olduğu sonucunu da çıkartabiliriz. Doğru cevap A'dır.

Yanıt Açıklaması: Olanaklılık, Megara-Stoa mantıkçılarının üzerinde durduğu kiplerdendir. Doğru cevap A'dır.

Yanıt Açıklaması: Semitik bir dil olan Süryaniceyi kullanan Süryaniler, bilim dili olarak Yunancayı kabul etmişlerdir. Doğru cevap D seçeneğidir.

Yanıt Açıklaması: İslam dünyasında Süryani'lerin etkisiyle Yunanca'dan Arapça'ya çevrilmeye başlanan mantık eserlerinin çevirisine yeni bir anlayış getiren kişi İshak İbn Huneyn'dir.

Yanıt Açıklaması: Diodorus’a göre, koşul önermesinin doğru olması için önbileşeninin doğru ve ardbileşeninin yanlış olmasının hem şimdi hem de geçmişte olanaksız olması gereklidir.

Yanıt Açıklaması: Neredeyse tüm mantık tarihçileri tarafından mantık biliminin kurucusu kabul edilen bilim insanı Aristoteles'dir.

Yanıt Açıklaması: Aristoteles’in mantık biliminin kurucusu olduğunda neredeyse tüm mantık tarihçileri uzlaşmıştır. Aristoteles’in mantık biliminin kurucusu olması, ne ondan önce hiç kimsenin düzgün akıl yürütmediğini ne de hiç kimsenin düzgün akıl yürütmeler konusunda tartışmadığını ifade eder.

Yanıt Açıklaması: Birinci Çözümlemeler Organon’un tasım mantığına ayrılmış kısmıdır.

Yanıt Açıklaması: Akıl yürütmeleri bağımsız bir araştırma konusu yapan ve araştırmalarının sonucunda bilinen ilk mantık sistemini ortaya koyan düşünür Aristoteles'tir.

Yanıt Açıklaması: Aristoteles İkinci Çözümlemeler’de tanıtlama kavramını ve tanıtlamaya dayalı bilgiyi ele alır.

Yanıt Açıklaması: Stoa düşünürleri im (işaret), imlenen (işaret edilen) ve imin anlamını ayırt etmiş- lerdir. Stoalılara göre im ve imlenen fiziksel nesnelerdir. Bu ikisinin fiziksel nesne- ler olarak kabul edilmesinin açıklaması im, örneğin, ağızdan çıkan ses veya bir yü- zeyde bırakılan bir leke türünden bir nesnenin anlaşılmasıdır. İmlenen ise im ile ilişkili olan nesnedir. Stoalılar adcı felsefe anlayışına uygun olarak bu nesnenin her zaman fiziksel bir nesne olacağını kabul etmektedir. Anlam ise fiziksel bir nesne değildir. Her imin anlamı bir lektondur. Bir imin anlamı fiziksel bir nesne olma- masının yanı sıra zihindeki bir imge de değildir. Her kişinin zihnindeki imge o kişiye özeldir. Dolayısıyla imge özneldir. Lekton ise nesneldir.  Stoa mantığında temel bir kavram olan lekton imin nesnel anlamı demektir

Yanıt Açıklaması: Süryanilerin kurduğu pek çok dini okul bulunmaktadır. Bu okullar, farklı Süryani mezhepleri temsil etmektedir. Bu mezhepler, hem birbirlerine üstünlük sağlamak hem de diğer inançlara karşı Hıristiyan inancını savunmak için mantık ve felsefeye önem vermişlerdir. Süryani okullarının mantık eğitimine önem vermelerinin bir başka nedeni, yine Süryanilerin İskenderiye Okulunun izleyicisi olmaları ile ilişkilidir. Okulun önde gelen bilim adamlarından Galen (Claudius Galenus, M.S. yaklaşık 130-200) matematik ve mantık çalışmanın tıp kitaplarını anlayabilmek için bir önkoşul olduğunu kesin olarak söylemiştir.

Yanıt Açıklaması: Bağdat okulunda bir yandan çeviri etkinliği devam ederken, bilinen mantık ya- pıtlarının Arapça yazan mantıkçılar tarafından yorumları (şerhleri) yapılmaya başlamıştır. Bu yorumlar uzunluğuna göre üçe ayrılmaktadır: ilki, muhtasar (kısa şerh) olanlar: O¨zgün yapıtın ana düşüncelerini ortaya koymayı amaçlamaktadır ve genellikle yorumlanan (şerh edilen) yapıtın yarısı kadar uzunluktadır. ikincisi, tel- hi^s olanlar: Yorumlanan yapıtın ifadelerini büyük ölçüde yeniden ifade etmekte ve gerektiğinde ek açıklamalara yer vermektedir. U¨çüncüsü ise, tefsi^r olanlar: Yorumlanan yapıtın tamamını parçalar halinde ifade etmekte ve her bir parçanın ayrıntılı bir açıklamasını ortaya koymaktadır.

Yanıt Açıklaması: İslam dünyasında ilk büyük felsefe okulu olan ve çoğunluğunu Hıristiyanların oluşturduğu Bağdat okulunun en önemli temsilcisi, bu okulda yetişmiş belki de tek Müslüman olan Fa^ra^bi^’dir. Felsefe eğitimini Bağdat’ta ünlü Yunan felsefesi yorumcusu ve çevirmen Ebu Bişr Matta’dan alan Fa^ra^bi^ daha sonra Harran Okulunda Nastu^ri^ Yuhanna’nın yanında çalışmıştır.