Çağdaş Felsefe 2

Yanıt Açıklaması: Bergson’un “sürem” kavrayışı onun “yaratıcı tekâmül” anlayışını derinden etkiler. Sürem, Yaratıcı Tekâmül’de kozmolojinin temeli hâline gelir.

Yanıt Açıklaması: Heidegger’e göre duygulanım ile anlama iç içe geçer; bunlar aslında aynı şeylerdir. Her duygulanımın bir anlaması, her anlamanın da bir duygulanımı vardır. Duygulanımın ilginç yanı, kendimizi onun içinde buluvermemizdir. Başlangıcını veya sonunu biz tayin edemeyiz, nereden çıkmıştır bu duygu, ne zaman bitecektir bilemeyiz. Ancak bir kez bir duygulanım yaşıyorsak, yani bir hâldeysek dünya bize kendisini o duygulanımın tonunda açar; kendini belli bir tarzda anlaşılmaya sunar. Görüldüğü gibi doğru yanıt B seçeneğinde verilmiştir.

Yanıt Açıklaması: Bergson’un Ahlâkın ve Dinin İki Kaynağı başlıklı eseri Yaratıcı Tekâmül’de geliştirilen biyoloji modelli metafiziğe ait fikirlerle özellikle de evrim fikriyle devamlılık içinde bulunur. Bergson’un amacı ahlâkın ve dinin hangi kaynaklardan itibaren günümüze dek evrildiklerini açıklığa kavuşturmaktır. Doğru yanıt B seçeneğidir.

Yanıt Açıklaması: İngiltere’den Fransa’ya göç eden bir Yahudi ailesinin çocuğudur. Lise yıllarında önce matematiğe, sonra felsefeye ilgi duymuştur. École Normale Supérieure’de felsefe eğitimini sürdürürken Herbert Spencer’in evrimciliğinden etkilenmiştir. Bir yandan Platon’un felsefesini okurken diğer yandan da doğa bilimlerini, özellikle de biyolojiyi araştırıyordu. Bergson École Normale Supérieure’de ders vermeden önce çeşitli liselerde felsefe öğretmenliği yaptı. 1914’te Fransız Akademisi’ne üye seçildi. Collège de France’da görev yaptı. 1924’ten sonra sağlık sorunları sebebiyle inzivaya çekilen Bergson, 1941 yılında Paris’te öldü. Bergson’un felsefesi başlıca dört eserinde bulunur: 1. Şuurun Dolaysız Verileri Üzerine Deneme (Essai sur les données immédiates de la conscience (1889)). 2. Madde ve Hafıza (Matière et mémoire (1896)). 3. Yaratıcı Tekâmül (L’Évolution créatrice (1907)). 4. Ahlâkın ve Dinin İki Kaynağı (Les deux sources de la morale et de la religion (1932)) Bu dört eserden başka filozofun Gülme (Le Rire, (1900)), Sürem ve Eşzamanlılık (Durée et simultanéité (1922)) gibi iki kitabı da vardır. Bu eserler Bergson’un genel öğretisini özel sorunlara uygulamaktadır. Bunlardan başka, Zihin Kudreti (L’Énergie spirituelle (1919)) ve Düşünce ve Devingen (La Pensée et le mouvant (1919)) başlıklı kitaplar, Bergson’un kendisi tarafından derlenmiş, yukarda saydı- ğımız dört temel esere ışık tutan makale ve konferans bildirilerini içerir. Bergson, son hâlini almamış metinlerinin, ders notlarının, mektuplarının vefatından sonra yayınlanmamasını vasiyet etmiştir.

Yanıt Açıklaması: Bergson, Madde ve Hafıza’da ben ile evren arasındaki ilişkinin ne olduğu sorusunu ele alır.

Yanıt Açıklaması: Bergson’un ikici (düalist) bir varlık anlayışı vardır. Varlık, mekânsal olan madde ile zamansal olan tinden meydana gelmiştir. Bu iki varlık tarzı arasındaki fark yapısal bir farktır. Dolayısıyla birbirinden farklı olan bu iki varlığa ilişkin bilme tarzları da farklıdır. Bilinç hayatında yaşantılar sürekli bir değişim içinde bulunurlar. Bilinç yoğunluklardan ibaret bir çokluktur. Ancak, bu çokluk aynı zamanda da parçalanmaz bir birliktir. Zekâ maddeyi bölünebilir ve parçalanabilir niceliklerden müteşekkil olarak kavrayabildiği hâlde yaşantılar ve bilinç hâlleri ancak sezgi ile bilinebilirler. Eski felsefe ve bilim, bu değişimi mekâna bağlamış, harekete indirgemiş ve saat kadranlarının da gösterdiği bu harekete “zaman” demiştir. Oysa gerçek zaman “sürem”dir. Bilinç hâllerimizin değişiminde anların birbirini içermesidir. Sürem hem değişken hem de özdeştir. Sezgiyle yakalanan bu gerçeklik hem varlık hem de değişimdir. Bergson değişimi reddeden varlık felsefelerini de varlığı reddeden değişim anlayışlarını da eleştirir.

Yanıt Açıklaması: “Yaşayan beden” dünyayı ve kendi kendisini algılayan, hisseden bir varlıktır. Dünyanın bilince verilişi “yaşayan beden” sayesindedir. Husserl’in bedene ilişkin bu dü- şünümü, özneler-arasılık üstüne düşünümüyle bağlantılıdır. Husserl, nesnelliğin anlamını özneler-arasılıkta bulur

Yanıt Açıklaması: Yaşamın özdeşliği tüm varolanların aynı amaca yönelmesiyle sağlanmaz, bir itkiden kaynaklanır.

Yanıt Açıklaması: 1938’de Husserl hastalanıp öldükten sonra el yazmaları gizlice Belçika’ya kaçırıldı ve savaş bitene kadar da orada saklandı. 1939’da Prag’a giren Alman askerleri Deneyim ve Yargı’nın bir baskısını tamamen yakmışlardır. Doğru yanıt C seçeneğidir.

Yanıt Açıklaması: Bilimlerin temeli olan kavramları temellendirdiği için

Yanıt Açıklaması: Bunun sebebi madde ile ilişkimizin algı tarafından kuruluyor olmasıdır. İmgeleri algılarız, bunlar doğa yasaları uyarınca birbirini etkisinde kalan, birbirini etkileyen imgelerdir.

Yanıt Açıklaması: Husserl’in aritmetik felsefesi alanındaki çabasının hedefi aritmetiğin temellerinin psikolojide bulunduğunu reddetmektir. Doğru yanıt D seçeneğidir.

Yanıt Açıklaması: Husserl fenomenolojinin keşfedilmeyi bekleyen uçsuz bucaksız bir felsefi alan aç- tığını ve tek bir filozofun ömrünün bu alanı betimlemeye yetmeyeceğini söyler. Bu yüzden fenomenoloji bir filozoflar cemaatinin işi, bir işbirliği akımı olmalıdır. Ancak Husserl daha hayattayken takipçisi olduğunu düşündüğü en parlak asistanı Martin Heidegger’in onun fenomenolojisinin temel yönünü değiştirerek başka bir yola girdiğini görecektir

Yanıt Açıklaması: Heidegger, insanın varlıkla ilişkisini öznellikten kurtarmak gerektiğini düşünür. Varlık ve Zaman özne felsefesine karşı bir başkaldırı olduğu hâlde, Heidegger onu tamamladıktan sonra,Varlık ve Zaman’ın Dasein anlamasına dayandığı için, başlangıç noktasını yine de “öznel” bulacaktır. Bu öznelliği varlık tarihinden yola çıkarak aşma girişiminde bulunur.

Yanıt Açıklaması: Bergson, ikici bir başlangıç noktasından, “tin” ve “madde”nin tözce, yapıca farklılığından hareket etmektedir. O hâlde birbirinden farklı olan bu iki töz arasında nasıl bir ilişki kurulmaktadır? Madde ve Hafıza’da bu sorunun yanıtını aranır. İdealist bakış açısından “madde” zihinsel bir temsilden (söz, kavram, tümel, simge) ibarettir. Realist bakış açısına göre ise madde zihindeki temsilleri oluşturan şeydir. Bergson’a göre bu iki bakış açısı da hatalıdır. Bedenim ve beynim maddi evrenin bir parçasıdır. Bu nedenle, “madde” ne bütünüyle “ben merkezli” olarak ne de “ben” den bağımsız olarak kavranabilir. Evren bir imgeler bütünüdür. Onu bedenimle dıştan değil, içten tanır ve bilirim. İmge ne temsil ne de şeydir. “İmge” şeyden biraz az, temsilden biraz fazladır. Temsil ile imge arasında yalnızca bir derece farkı vardır. Algı, imgelerle; zekâ ise temsillerle işler. Sezgi hafızadır. Algı, maddenin genel kütlesini insan eyleminin yararına ayrı cisimlere böler. Fakat sezgi, algıdan çok farklıdır. O da alışkanlıklarla örgütlenmiş olarak ihtiyaç- lara göre yönlenir. Sezgi bir akli görü değil, bir içgüdüdür. Madde ile bilinç arasındaki ilişkiyi hafıza kurmaktadır.

Yanıt Açıklaması: Varlık ve Zaman’ın birinci kitabının ilk yarısında Heidegger Dasein’ın varlığının nasıl kurulduğunu araştırır. Onun varlığının temel hali olarak nitelediği “dünyada olma”nın a priori yapılarına “egzistansiyal” adını verecektir. Egzistansiyal imkânlar Dasein’ın varlığına ait imkânlardır, buna karşın “egzistansiyel” terimi şu veya bu Dasein’a özgü imkânları belirtir.

Yanıt Açıklaması: Ereignis, Heidegger’e göre, varlıkla düşüncenin birbirini sahiplenmesi olayıdır. Bu öyle bir olaydır ki, içinde bizi varlık tarihinin dışına çıkaracak, yeni a priori’leri, varolanların deneyimlenmesini önceleyen ön kavrayışı taşır. Başka deyişle, artık tüm varolanlarla ilişkilerimizi dolayımlayacak olan bir tarzı icat eder, ilk kez ortaya çıkarır.

Yanıt Açıklaması: Heidegger’e göre felsefe bilim değildir. 1930’larda felsefeyi, destrüksiyona tabi tutularak aşılması gereken metafizik bir gelenek olarak tanımlayan Heidegger, “düşünce”nin dönüştürücü ve kurtarıcı gücüne inanır. Bu anlamda “düşünce”, bilimsel faaliyetin aradığı kesinliğe benzer bir kesinlik aramaz; onda bir zaaf olarak görülemeyecek bir muğlâklık bulunur. Düşünce sorgular. Bilimin nihai işi olgularladır; “düşünce” ise varlığın anlamı sorusuyla uğraşır, varolanların belirişinin öznenin bilincinde değil, varoluşta, tarihte, olayın kendisinde bulunan a priori koşullarını inceler. Dahası, Heidegger’e göre varlığı anlama duygulanımlarla iç içe geçer. Örneğin Platon’un varlık anlayışı erosla, Aristoteles’in varlık anlayışı hayretle, Spinoza’nın varlık anlayışı sevinçle, Kierkegaard’ınki kaygıyla modern çağın varlık anlayışı ise sıkıntı duygusuyla iç içe geçmiştir. Varlık insana bu duygulanımlarda açılır.

Yanıt Açıklaması: Evrimin yolu önceden verili değildir, burada yolu vareden şey, o yoldan geçilmesi etkinliğidir. Yaşamın özdeşliği tüm varolanların aynı amaca yönelmesiyle sağlanmaz, bir itkiden kaynaklanır. Bergson buna hayat hamlesi adını verir.

Yanıt Açıklaması: Bergson’a göre süremdeki bir an yok olmaz, onu takip eden anda erir. Anların birbirini takip etmesi sürekli bir bütünselleşmedir. Öyleyse, yaşadığım her şu anda, her şimdide geçmişim de bütünüyle mevcuttur.