Para ve Banka

Yanıt Açıklaması: Mal paralara ilişkin olarak karşılaşılan en büyük sorun, mal paraların bir yerden başka bir yere taşınması konusunda karşılaşılan güçlüklerdir. Özellikle değerli madenlerden elde edilen mal paralarda karşılaşılan ikinci sorun ise paranın değerli maden içeriği ile nominal değerinin zamanla farklılaşması oldu. Başlangıçta, mal paranın değerli maden içeriği ile nominal değeri aynıydı. Oysa zamanla, mesela savaşları finanse etmek amacıyla, mal paranın değerli maden içeriğinin azaltılması sorunlar doğurmaya başladı. Piyasada maden içeriği yüksek olan ve düşük olan aynı nominal birimde mal para bulunuyorsa tüketiciler değerli olanı tutarak düşük değerli olanı harcamayı tercih edeceklerdir. Böylece piyasada “kötü para iyi parayı kovacaktır”. Buna Gresham Yasası adı verilmektedir.

Yanıt Açıklaması: Herhangi bir malın fiyatı arttıkça talebi de azalır. Aynısı tahvil için de geçerlidir. Tahvilin alış fiyatı arttıkça o tahvilden elde edilecek faiz düşmektedir. Dolayısıyla, tahvilin fiyatı ile talebi arasındaki ilişkiyi gösteren talep eğrisi aşağıya doğru (negatif) eğimli olacaktır. Kitabınızda sayfa 36’da ki Şekil 2.1’den de takip edilebileceği gibi fiyatlar arttıkça tahvil talebi azalmaktadır. Tahvil talebini fiyatı dışında etkileyen başka unsurlar da vardır. Mesela servet. Tasarruflarımızın birikimi sonucun da zamanın belli bir noktasında belli bir düzeyde servetimiz oluşmaktadır. Servet ne kadar yüksekse diğer unsurlar aynı kalmak üzere tahvil talebi de o kadar yüksek olacaktır. Tahvil talebini etkileyen başka unsurlar da vardır. Şimdi talebi etkileyen diğer unsurların değişmediğini düşünerek her bir unsuru tek tek ele alalım. Bir tahvilin likiditesi diğer tahvillere kıyasla artıyorsa o tahvilin talebi artar. Çünkü gerektiğinde rahatlıkla paraya çevrilebilecek. Beklenen enflasyon azaldıkça tahvil talebi artacaktır. Zira tahvilin beklenen reel getirisi yükselecek. Tahvilden alınan vergi, alternatif finansal varlıklardan alınan vergiye göre düşüyorsa tahvilin talebi yine yükselecektir. Tahvil talebini artıran bu unsurlar, Şekil 2.1’de servetin artması nedeniyle ortaya çıkan gelişmelere benzer gelişmeler yaratacaklardır; tahvil talep eğrisi sağa kayacaktır. Bu unsurlar tam ters yönde değişirlerse aynı fiyat düzeyinde eskisine kıyasla daha az tahvil talep edilecek ve tahvil talep eğrisi sola kayacaktır. Dolayısıyla beklenen enflasyon değeri yükseldikçe tahvil talebinin artması söz konusu değildir. Kamu açıkları ile tahvil arzı arasında pozitif yönlü bir ilişki vardır, kamu açıkları tahvil arzını belirleyen bir olgudur.

Yanıt Açıklaması: Önceden öngörülemeyen enflasyon ekonomik birimlere üç farklı maliyet yaratır. Bunlardan ilki fiyatların yanlış belirlenmesi, ikincisi servetin borç alanlar ve borç verenler arasında yeniden dağılımı ve üçüncüsü beklenmeyen yüksek enflasyonun geleceğe ilişkin belirsizlikleri arttırması olarak belirtilebilir. Ekonomik birimler gerçekleşecek enflasyonu tam olarak tahmin etseler bile, enflasyon ekonomiye bazı maliyetler yükler. Beklenen enflasyonun yarattığı maliyetler şunlardır: İlk olarak enflasyon para bulunduranların gizli bir enflasyon vergisine maruz kalmasına yol açar. İkincisi, fiyat kataloglarını sürekli değiştiren firmalar “menü maliyeti” ile karşı karşıya kalırlar. Üçüncüsü, enflasyon nominal geliri sabit olan bireyleri doğrudan negatif etkiler. Dördüncüsü, enflasyon vergi sisteminin etkinliğini azaltarak tasarruflar ve yatırımlar üzerinde negatif etki yaratır.

Yanıt Açıklaması: Yerli paranın kullanımdan kaldırılıp yabancı bir paranın kullanılmasına ‘resmi dolarizasyon’ adı veriliyor. Genellikle o başka para ‘dolar’ oluyor; bu nedenle rejimin adı ‘dolarizasyon’. Bu eyleme hükümetçe karar verildiği için de ‘resmi’. Temel amaç, kullanılmaya başlanılan paranın saygınlığından yararlanmak. Böylelikle mesela yurtiçi faiz oranını o gelişmiş ülkenin düşük faiz oranı düzeyine getirmek. Çok küçük ülkelerin uygulamaları bir tarafa bırakıldığında resmi dolarizasyonun en çok bilinen iki örneği Ekvator ve Panama. Resmi dolarizasyonun olası avantajlarını az önce belirttim. Peki, zararları neler? Üç ana zararı var: Birincisi, kendi paranızı basmaktan vazgeçtiğiniz için senyoraj gelirlerinden de vazgeçiyorsunuz. Senyoraj geliri, devletin para basarak satın aldığı mal ve hizmet miktarı olarak tanımlanıyor. Dolayısıyla, kendi parasını basan her ülkenin bir senyoraj geliri var. Başkasının parasını kullanmaya başladığınızda, kendi senyoraj gelirinizden vazgeçip parasını kullanmaya başladığınız ülkenin senyoraj gelirini artırmış oluyorsunuz. Diyelim ki bu zarar göze alındı. Ama başka zararlar da var. İkinci zarar, merkez bankalarının ‘son başvurma mercii’ olma görevlerini yerine getirememeleri. Finansal piyasalarda ortalık karışınca, finansal kurumlar birbirlerine borç vermekte nazlanırlar. Oysa gerginlik zamanlarında bu tür işlemler aniden kesilebiliyorlar. Bankaların birbirlerine çok kısa vadeli borç verdikleri piyasalarda borçlanma faizleri sıçrayabiliyor. Bu gerginliği yatıştırmak merkez bankalarının görevi. Bu ortamda ihtiyacı olan bankalara merkez bankaları borç verirler. Böylelikle likidite sıkışıklığı içinde olan bankaların likidite sorununun zamanla sermaye yetmezliği sorununa dönüşmesini engellerler. ‘Başkasının’ parasını kullanıyorsanız, böyle bir olanağınız kalmıyor. Resmi dolarizasyona gitmenin son zararı ise para politikasından vazgeçilmesi. Parasını kullanmaya başladığınız ülke kendi ekonomik koşullarına uygun gördüğü para politikası kararlarını alacak. Ama o kararlar sizin ülkeniz için uygun olmayabilir. Mesela sizin ülkenizde işsizlik doğal düzeyinin üzerine çıkmış, parasını kullandığınız ülkede ise tam tersi yaşanmış olabilir. Sizde faiz haddinin düşmesi gerekiyor, öbür ülkede de tam tersi. Parasını kullandığınız ülke faiz haddini artırırsa ne yapacaksınız? Yandınız! Özetle resmi dolarizasyon yerli paradan vazgeçilip başka bir ülkenin parasının kullanılmasına deniliyor. Bir çaresizliğin sonucu olarak ortaya çıkıyor. Bu yolla ekonomisi güçlü bir ülkenin para politikasının saygınlığına sahip olunmak isteniliyor. Ancak önemli sakıncaları var. Bunların en başta geleni, finansal gerginlik dönemlerinde bankaların likidite sıkışıklığına düştüklerinde başvuracakları ve likidite sağlayacakları bir merkez bankası kalmıyor. Çünkü merkez bankası başka ülkenin parasını basamıyor. Bu bilgilerden de anlaşıldığı gibi doğru cevap B’dir. “Kendi paranızı basmaktan vazgeçtiğiniz için senyoraj gelirlerinden de vazgeçilmiş olması”, “Merkez bankalarının ‘son başvurma mercii’ olma görevlerini yerine getirememesi” ve “Para politikasından vazgeçilmesi” ; “resmi dolarizasyon”un diğer bir deyişle yerli paranın kullanımdan kaldırılıp yabancı bir paranın kullanılması durumunun zararlarıdır. “İşsizliğin doğal düzeyinin üzerine çıkması” ve “Bankaların likidite sıkışıklığı” ise resmi dolarizasyonun zararlarını açıklarken örnek olarak verilen durumlardır.

Yanıt açıklaması yok

Yanıt Açıklaması: Faiz oranlarında yaşanan aşağı yönlü bir hareket, hisse senedi fiyatlarını yukarı çekecektir. Hisse senedi fiyatları ile faiz oranları arasındaki bu ilişki parasal aktarımın ‘varlık fiyatları kanalı’ olarak bilinmektedir.

Yanıt Açıklaması: Bu mekanizmaya ait bileşenler arasında para kanalı adında bir kanal bulunmamaktadır. Parasal aktarım mekanizması, faiz kanalı, kur kanalı, kredi kanalı ve bilanço kanalını içermektedir.

Yanıt Açıklaması: Özkaynak Getiri Oranı (ROE), banka sahiplerinin hangi oranda kâr ettiğini gösteren bir orandır ve bankanın vergi sonrası net kârının özkaynaklara bölünmesiyle hesaplanır. Formülize etmek gerekirse, ROE = Vergi sonrası net kâr / Özkaynaklar’dır. Dolayısı ile Özkaynaklar’a ulaşmak için şu formülü kullanmamız gerekir: Özkaynaklar = Vergi sonrası net kâr / ROE. O halde sorumuzdaki banka için formül, Özkaynaklar = 6 / %15 yada Özkaynaklar = 6 / 0,15 olur. Bu işlem de bize 40 milyon lira sonucunu verir. Doğru cevap B seçeneğidir.

Yanıt Açıklaması: Ters seçim sorununu çözmenin en temel yolu bilgi eksikliğini ortadan kaldırmaktır. Eğer bilgi eksikliği ortadan kalkarsa – yani alıcılar finansal piyasalarda yüksek risk taşıyan finansal varlıklar ile düşük risk taşıyan finansal varlıkları birbirinden ayırt edilebilir hâle geldiği zaman – alıcılar tam bilgiye sahip olurlar ve böylelikle ters seçim sorunu da ortadan kalkmış olur. Kamu düzenlemeleri ile piyasa aktörlerinin finansal durumları ile ilgili daha çok bilgiyi kamu ile paylaşmalarını yasal olarak sağlandığında bu sorun çözülmüş olur. Bunun yeterli olmadığı durumlarda ise özel şirketler aracılığı ile bilgi toplayan ve uzmanlarınca oluşturulan raporları danışmanlık yoluyla satan özel kuruluşlar devreye girebilir. Dolayısı ile kamusal kurumların ve özel kuruluşların sayesinde bilgi eksikliği giderilebilir. Bunun yanı sıra borç sözleşmelerine maddi teminat koşulunun eklenmesi de faydalı olacaktır. Doğru cevap B seçeneğidir.

Yanıt Açıklaması: Rezervlerde meydana gelen her bir liralık artış, mevduatları 1/mevduat çarpanı kadar arttıracaktır. Bu durumda basit mevduat çarpanı 1/0,25=4 olarak bulunur. Dolayısıyla doğru cevap A'dır.

Yanıt Açıklaması: Para arzı nasıl belirlenmektedir? Kitabımızın birinci ünitesinden de hatırlayabileceğiniz gibi, dar tanımlı para arzı olarak bilinen M1 para arzını, finansal sistemin likiditesi en yüksek iki varlığı olan dolaşımdaki para (C) ve vadesiz mevduatların (D) toplamı olarak ifade etmiştik. Bu ünitede, para arzını tanımlamak amacıyla dar tanımlı para arzı (M1) kullanılacaktır.

Yanıt Açıklaması: Enflasyonla mücadele eden merkez bankasının politika aracı olarak  kısa vadeli faiz oranlarını kullanma yönünde bağımsız karar alabilmesi araç bağımsızlığına sahip olduğunu gösterir

Yanıt Açıklaması: Mevduat kabul eden finansal kurumların varlıkları genellikle borçlarına göre daha uzun vadeli olur. Bu durumun oldukça belirgin olduğunu düşünelim. Farklı bir ifadeyle, bankacılık sektörünün varlıkları çok uzun vadeli olsun, borçları ise çok kısa vadeli. Şimdi bir nedenle faizler artsın. Vadesi biten mevduat bankadan gidecek, banka yeni kaynak (borç) arayacak. Ya da vadesi biten mevduatı mevduat sahibi yenileyecek. Sonuçta banka daha yüksek olan faiz düzeyinden borç almış olacak. Oysa varlıkları hâlâ düşük faizle değerlendiriyor. Bu da kârlılığını olumsuz etkileyerek o bankayı zor durumda bırakacak bir gelişme. Şüphesiz faizlerin artmadığı durumda da vade uyuşmazlığı bir kırılganlık kaynağı. Zira herhangi bir nedenle bankaların topladıkları fonların (bankaların borçlarının) bir kısmı bankadan çekilmek istenirse yani vade bitiminde yenilenmezse o banka nakit bulmak zorunda ki bu borçlarını ödesin. Varlıklarının kalitesinde belki bir sorun yok ama ne yazık ki onların nakde dönüşmesi için zaman gerekiyor. Bu durumda o banka likidite sorunu ile karşı karşıya kalacak. Bu da finansal istikrar açısından istenmeyen bir durum.

Yanıt Açıklaması: Reel faiz oranı= nominal faiz oranı – enflasyon oranı formülü ile ifade edildiğinden, en düşük reel faiz oranını -%3 ile gösteren C seçeneği doğru cevaptır.

Yanıt açıklaması yok

Yanıt Açıklaması: Yatırımcının vade uzadıkça katlandığı risklere karşı elde ettiği prime "vade "primi" denilmektedir.

Yanıt Açıklaması: Bir başka sabit döviz kuru rejimi çeşidi, döviz kurunun her gün alacağı değeri önceden açıklamak. Bu, genellikle enflasyonun, paranın bağlandığı ülkenin enflasyonundan yüksek olacağının beklendiği ülkelerde uygulanıyor.

Yanıt Açıklaması: Merkez bankası politika faizini artıracaktır. Bunun sonucunda (enflasyon hemen değişmeyeceği için) reel faiz oranları artacaktır. Bu durumda kredi maliyetleri yükselecek, yatırım ve tüketim harcamalarının özellikle dayanıklı tüketim harcamaları kısmında düşüş olacaktır.

Yanıt Açıklaması: Türkiye İstatistik Kurumu'nun oluşturduğu enflasyon sepetinde yüzdeler aşağıdaki gibidir. Ev eşyası %7,4 Giyim ve Ayakkabı %6,8 Ulaştırma %17 Konut %16 Gıda ve Alkolsüz içecekler %26 Doğru cevap E seçeneğidir.

Yanıt Açıklaması: Ekonomik ortam borçlananın lehinedir