Çalışma İlişkileri Tarihi

Yanıt Açıklaması: 24 Ocak 1980 kararları ve 12 Eylül 1980 darbesi ile başlayan dönemin, toplu pazarlık düzeninde de kendini güçlü biçimde hissettirdiği bilinmektedir. 24 Ocak kararlarından kısa bir süre sonra toplu iş sözleşmelerinde izlenecek ana politikaları belirlemek amacıyla, hükümet tarafından Toplu Sözleşme Koordinasyon Kurulu oluşturulmuştur. Kurul, Başbakanlık Müsteşarı Turgut Özal imzasıyla özel sektör ve kamu sektöründe toplu iş sözleşmesi görüşmelerinde izlenmesini istediği ana prensipleri bir genelgeyle saptamıştır. Bu prensipler arasında sözleşmelerde yönetime müdahale niteliğindeki hükümlerin yer almaması, ek mali yükümlülükler getirecek yeni maddelere yer verilmemesi, kıdem tazminatına esas sürelerin artırılmaması, yıllık izin sürelerinin uzatılmaması ve haftalık çalışma saatlerinin azaltılmaması gibi konular yer alıyordu.

Yanıt Açıklaması: 1960-1980 dönemi Türkiye’de sendikaların “yükseliş dönemi” olarak nitelenebilir.

Yanıt Açıklaması: Check-off; Sendika aidatının kaynaktan kesilmesi uygulaması.

Yanıt Açıklaması: Türkiye’de 2. Dünya Savaşı sonrası dönemde iktisat politikalarında önemli değişimler yaşandı. Özel girişime ağırlık verilmesi, dış iktisadi ilişkilere açık politikalar izlenmesi, tarım ve madencilik kesimleriyle inşaat ve altyapı yatırımlarına öncelik verilmesi bu değişikliklerin başlıcalarıdır. Doğru yanıt B'dir.

Yanıt Açıklaması: 1975 yılında kıdem tazminatı tutarı 30 güne çıkarıldı, hak etme koşulu bir yıla indirildi.

Yanıt Açıklaması: Bu yasayla, hafta tatili 35 saat olarak kabul edilmektedir.

Yanıt Açıklaması: Ekonomik anlamda kaçınılmaz sonuç, büyüme hızının azalması ve istihdamın daralmasıdır. Sermaye birikim sürecinin malileşmesi ya da “gazino kapitalizmi” denen bu süreç (Magdoff ve Sweezy, 1987) 1929-1933 Büyük Depresyon döneminin öncesinde olduğu gibi, sermaye piyasalarında spekülatif bir değer artışına ve arkasından mali çöküntüye yol açmaktadır.

Yanıt Açıklaması: 1989 Bahar Eylemleri gerek katılım gerekse sonuçları açısından 1980 sonrasının en önemli grev dışı işçi eylem dizisidir.

Yanıt Açıklaması: Albert’in (1991) “Ren modeli” ve “neoAmerikan modeli” olarak yaptığı ikili gruplama; Coates’ın (1998) “müzakereci korporatist nitelikli ülkeler”, “piyasa modeli” ve “kalkınmacı ülkeler” olarak yaptığı üçlü gruplama; Elger ve Edwards’ın (1999) “korporatist rejimler”, “devletçi rejimler” ve “neo-liberal rejimler” olarak yaptığı gruplama; uluslararası işbölümünü temel alarak yapılan “merkez, çevre, yarı çevre ülkeleri” gruplaması, bu gruplamalara örnektir. Crouch (1993) ise endüstri ilişkilerini, taraflar arasındaki ilişkinin zayıf ve çatışmacı olduğu “çatışmacı sistem”, işçi ve işveren temsilcileri arasındaki toplu pazarlıklara dayanan “çoğulcu pazarlık sistemi”, işçi, işveren ve devlet arasındaki pazarlıklarla ulaşılan bir sosyal anlaşmaya dayanan “korporatist model” ve taraflar arasında uzlaşmadan çok hegemonik ilişkilere dayanan “otoriter korporatizm” olarak grupluyor. Üretim ile emeğin ve sermayenin yeniden üretimi arasındaki ilişkileri temel alan Buroway (1985) ise emek süreçlerinin denetimini, “piyasa despotizmi”, “hegomonik rejimler” ve “hegemonik despotizm” olarak sınıflandırmaktadır.

Yanıt Açıklaması: 1980 sonrası dönemin temel özelliği çalışma ilişkilerinde esnekliğin ve kuralsızlaşmanın güçlenmesidir.

Yanıt Açıklaması: Türkiye, İş Sözleşmesinin Sona Erdirilmesine İlişkin 158 sayılı ILO sözleşmesini kabul etti. 158 sayılı Sözleşme işçinin, “geçerli bir nedene” dayanmayan feshe karşı korunmasını öngörüyordu (Çelik 2003). 158 sayılı Sözleşme’nin yürürlüğe girmesi ve ILO denetiminin başlaması ile birlikte Türk-İş, ilki Ocak 1996, ikincisi Şubat 2000’de olmak üzere ILO nezdinde şikâyet sürecini başlattı. ILO hükümetten iç hukukta gerekli değişiklikleri yapmasını istedi

Yanıt Açıklaması: 1978 yılında Türkiye’de ilk kez bir toplumsal anlaşma imzalandı.

Yanıt Açıklaması: Dönemler arasındaki farklılıklar, çalışma ilişkileri terminolojisine de yansımış ve birinci dönemin “endüstri ilişkileri” deyimi yerini, ikinci dönemin “çalışma ilişkileri” deyimine bırakmıştır. Öyle ki 1966 yılında kurulan Uluslararası Endüstri İlişkileri Derneği, 2010 yılında adını Uluslararası Çalışma ve İstihdam İlişkileri Derneği olarak değiştirmiştir. Doğru cevap B'dir.

Yanıt Açıklaması: Çalışma ilişkileri alanının giderek gelişmesi, devletin bu alana yönelik bağımsız bir örgütlenmesini de gerekli kılmakta ve 1945’te Çalışma Bakanlığı kurulmaktadır.

Yanıt Açıklaması: Türkiye’de gönüllü ve zorunlu üyelik sistemine dayalı çok sayıda işveren örgütü vardır. Bunların üçü zorunlu üyelik sistemine dayalı odalardan oluşan konfederasyonlardır: Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB), Türkiye Ziraat Odaları Birliği (TZOB) ve Türkiye Esnaf ve Sanatkârlar Konfederasyonu (TESK).

Yanıt Açıklaması: İş uyuşmazlıklarının barışçı çözüm yollarından biri olan uzlaştırma kurumu, ilk kez 1909 tarihli Tatil-i Eşgal Kanunu (TEK) ile düzenlenmiştir. Toplu iş sözleşmesi kurumu Türk iş hukukuna ilk kez Borçlar Kanunu (1926) ile girmiştir. Türkiye’de sendika yasağı rejiminden sendika özgürlüğü rejimine Cemiyetler Kanunu değişikliği (1946) ile geçilmiştir. Kıdem tazminatı Türk iş hukukuna ilk kez İş Kanunu (1936) ile girmiştir. Sendika, toplu pazarlık ve grev hakları Türkiye tarihinde ilk defa birlikte var olma olanağını bulurken; sendikal haklar ilk kez açık bir anayasal güvenceye 1961 Anayasası’nda kavuşmuştur.

Yanıt Açıklaması: 12 Eylül askeri darbesi sonrasında tüm grevler yasaklandı ve grev hakkı askıya alındı. 1984 yılından itibaren yeniden uygulanmaya başladı. Ancak grevlere ilişkin yasal düzenlemeler nedeniyle önemli zorluklar ortaya çıktı. Grev eğilimi 1989-1995 arasında ciddi bir artış gösterirken, 2000’li yıllarda önemli düşüşler yaşanmaya başlandı. Dönem boyunca grev erteleme mekanizmasının da yaygın biçimde kullanıldığı görülmektedir.

Yanıt Açıklaması: Fordizmin birinci aşaması, 1914-1929 yılları arasındaki Amerikan modeli Fordizmdir. Doğru yanıt D şıkkıdır.

Yanıt Açıklaması: 2822 sayılı Yasa toplu iş sözleşmesi yapma ehliyetini, yapılacak sözleşmenin kapsamına girecek işyeri veya işyerlerinin içinde bulunduğu işkolunda kurulu işçi sendikalarına vermiştir. Diğer bir ifadeyle konfederasyonların toplu iş sözleşmesi ehliyeti yoktur. 2822 sayılı Yasa toplu iş sözleşmesi yetkisi için oldukça ağır sınırlamalar getirmiştir. Yasa’ya göre yetki için iki koşul gereklidir: 1) Ön koşul niteliğinde olan işkolu barajı: İşçi sendikasının kurulu bulunduğu işkolunda çalışan işçilerin en az yüzde onunu (tarım ve ormancılık, avcılık ve balıkçılık işkolu hariç) üye kaydetmiş olması, 2) Sendikanın toplu iş sözleşmesi bağıtlamak istediği işyerinde veya işletmede işçilerin yarıdan fazlasını üye yapmış olması. Yetki tespit işlemleri Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından yapılmaktadır.

Yanıt Açıklaması: 1945’ten günümüze çalışma ilişkilerinde, 1945-1970’lerin sonunu birinci dönem, 1980 sonrasını ise ikinci dönem olarak ele almak konu üzerinde çalışan sosyal bilimcilerin ortak yaklaşımıdır. Söz konusu dönemselleştirmeyi yapan farklı yazarlar, dönemlerin sosyoekonomik yapısını temel alarak 1945 sonrası birinci dönemi “Fordist”, 1980 sonrasını ise “post-Fordist” olarak da tanımlarlar.