Kentler, Planlama ve Afet Risk Yönetimi

Yanıt Açıklaması: Zarargörebilirlik; bir topluluk, sistem ya da varlıkların bir tehlikenin zarar verici etkilerine hassas hale getiren vasıflar ve içinde bulunduğu koşullar olarak tanımlanmaktadır.

Yanıt Açıklaması: Herhangi bir afet sonrasında afetzedelerin ihtiyaçlarını sağlamanın yanı sıra müdahale ve yaşamlarını yeniden kurma aşamasında yardımcı ve destek olmak. Bu durumda B seçeneği hariç diğer seçenekler afet öncesi alınması gereken önlemleri ifade etmektedir.

Yanıt Açıklaması: Afet öncesinde korunmayı ve afet sonrasında geri kazanmayı dikkate alan ve birbirini takip eden aşamaları ise şunlardır; “afetin olası etkilerini/zararlarını/ risk azaltma (mitigation/risk reduction)”, “hazırlıklı olma (preparedness)”, “müdahale (response)” ve yeniden inşaayı da kapsayan “iyileştirme (recovery)”dir.

Yanıt Açıklaması: Sakınım planlaması; sürdürülebilirlik, sınırlı kaynakları koruma ve riskleri azaltma hedeflerini gözeten ve yukarıda bahsedilen iyileştirme ve acil durum planlarından farklı olarak afetin gerçekleşmesini beklemeden uygulama bulan bir planlama türüdür. Afetlerin gerçekleşmesinden bağımsız olarak varlığını sürdüren bir etkinlik türü olan sakınım planlaması, uluslarararası afet politikalarının risk azaltma konusundaki önceliklendirmesine de cevap verir niteliktedir.

Yanıt Açıklaması: Düz alanlarda (ova, plato, sahil-kıyı bandı vb.) yerleşmenin dezavantajları olsa da zaman içinde artan ticaret ve ulaşım faaliyetleri sonucu doğal ve insan yapımı tehlikelere daha açık bölgelerde de (kıyı alanları, sel yatakları, fay hatları vb.) yerleşimler kurulmaya başlanmıştır.

Yanıt Açıklaması: Afet Tehlike ve Risk Haritalarının Kent Plan Yapım Ve Uygulamalarında detaylı olarak yazmaktadır.

Yanıt Açıklaması: Kabul edilebilir risk düzeyi denildiğinde kastedilen, bir toplum veya topluluğun mevcut toplumsal, ekonomik, politik, kültürel, teknik ve çevresel koşullarda kabul ettiği ve başa çıkabileceği potansiyel kayıpların seviyesidir. Bu seviye; can, mal, hizmet ve sistemlerin uğrayabileceği olası hasarları kanunlar ya da kabul edilebilir pratikler ile azaltmada ihtiyaç duyulan yapısal ve yapısal olmayan tedbirleri değerlendirmek ve tanımlamak için kullanılmaktadır.

Yanıt Açıklaması: Dirençli toplum planlaması “sürdürülebilir bir güvenlik ve toplumsal dirençlilik için en etkili örgütlenme ve işbölümünü, kurumsal yapı- lanmayı ve yasal düzenlemeleri, genellikle ulusal düzeyde ve uzun dönemli bir perspektif içinde geliştirme hedefini” güden bir girişimdir. Geniş bir perspektif ve uzun erimde yapılan değerlendirmeler ışığında ortaya konacak bir yeni stratejinin gereği olarak topluma bir yeni makro yapı kazandırılmasının uygulamalarını sunmaktadır. Bu türden bir makro yapıya benzer bir anla- yış biçimine örnek vermek gerekirse, Japon afet risk yönetim sisteminin Japon toplumunda nasıl içselleştirildiğine bakmak yerinde olacaktır. Bu anlayışın temelinde 3 temel etki alanının tekil olarak varolmaları ve birbirleriyle kurdukları ilişki yatmaktadır. Bu alanlardan ilki, bireysel farkındalık ve hazırlıklı olma sorumluluğu ‘kendi kendine yardım (self-help)’ olarak ifade edilmekte bireyler, kuruluşlar ve özel sektör firmaları bu kategoride sayılmaktadır. İkinci alan ise müşterek/ortak destek (mutual-assistance)’ olarak adlandırılmakta ve topluluk tabanlı paydaşların karşılıklı hazırlıklılık ve risk azaltma çabalarını içermektedir. U¨çüncüsü ise; ‘kamusal yardım (public-help)’ ulusal/merkezi yönetimin ve yerel yönetimlerin risk azaltma ve hazırlıklılık bakımından tekil ve birlikte olan çabaları kastedilmektedir. Bu üç alan, birbirlerinden ayrı olarak afet risk yönetimi içinde kendi sorumluklarının farkında olarak hareket ederken birbirleriyle ilişkilerinde de işbirliğini herşeyin üstünde tutmaktadırlar.

Yanıt Açıklaması: Yüksek riske maruz bölgelerde görece güvenli başka alanlarda yeniden yerleşme, yapı güçlendirme ve yerinde kentsel dönüşüm gibi kararlarının verilmesi risk azaltma müdahale biçimlerindendir.

Yanıt Açıklaması: Acil durum planlaması; “acil durum ya da kriz koşullarında uygulanmak üzere önceden hazırlanan, ivedilik taşıyan eylem ve sorumlulukların belirlenerek, her olası ve olağan dışı koşulu öngören önlemlerin alınmasını hedefleyen planlardır”.

Yanıt Açıklaması: Faylara yakın yerleşmelerin uzak yerleşmelere oranla gelecekte meydana gelebilecek bir depremi daha fazla hissedeceklerini söylenebilir. Odak noktasından başlayarak yayılan ve odak noktasından uzaklaştıkça etkisinin azaldığı gözlemlenen deprem dalgaların yerkabuğundaki hareketi farklı zemin ve topoğrafik koşullarında farklı etkilere yol açmaktadır. Depremin etkilerinin neler olabileceğini önceden kestirebilmek ve buna bağlı olarak hazırlık yapabilmek için fay hareketinin/kırılmanın nerede, ne büyüklükte bir enerji ile ne kadar genişlikte bir alanda, nasıl bir sarsıntı yaratacağı ve alandaki yapılı çevrenin buna nasıl tepki vereceğinin tahmini gerekir.

Yanıt Açıklaması: Bu dönemde yapılan çalışmalarda kentsel afet risklerini azaltmaya yönelik olarak yangınların yayılmasına neden olan ve kontrol altına alınmasına da engel olan çıkmaz sokakların tamamen kaldırılması, yapıların ahşap yerine taş malzeme ile inşa edilmesi ve yine yangınların yayılmaması için kent meydanları oluşturulması gibi öneriler oluşturulmuştur (Ayataç 2007). Bu dönemde, geniş caddeler açılması ve mevcut caddelerin de genişletilmesi fikri aynı zamanda afet risklerini azaltmaya yönelik önemli kentleşme yaklaşımı olarak gözlemlenmeye başlamıştır. Yapıların ahşap yapılmaması, kamulaştırma, binalara ruhsat verilmesi, sokak ve cadde genişlikleri, inşaatların denetimi ve bina yükseklikleri konularında yapılan önemli düzenlemeler yangın afetine karşı alınacak önlemler konusunda da önemli katkılar içermektedir (O¨zgür ve Azaklı 2001). Bu dönemde alınan önlemlere rağmen farklı nedenlerden ötürü yangınları durdurabilmek pek mümkün olamamıştır.

Yanıt Açıklaması: Afet öncesindeki ilk aşama, olası zararları azaltma/hafifletme, tehlikelerin ve ilgili afetlerin olumsuz etkilerini sınırlama ya da hafi etme durumudur. Bir sonraki aşama ise hazırlıklı olma aşaması; olası, olması yakinen beklenen ya da mevcut olaylar ve koşulları etkin olarak tahmin edecek, onlara müdahale edecek ve olduktan sonra iyileşmeyi sağlayacak, idareler, profesyonel müdahale ve iyileştirme örgütleri, topluluklar ve bireylerce geliştirilen bilgi ve kapasiteler olarak tanımlanır. Takip eden aşamada tehlikelerin ve ilgili afet- lerin kötü etkilerinden tamamıyla sakınma durumu korunma olarak tanımlanır.

Yanıt Açıklaması: Özellikle Türk kentlerinin afet tecrübesini kısaca anlatırken afet olaylarına ilişkin ilk yazılı dökümanlara ulaşılabilen 1509 tarihi ile başlamak uygun olacaktır. 14 Eylül 1509 tarihinde meydana gelen ve “Küçük Kıyamet” olarak adlandırılan deprem (büyüklüğü 7.6 – 8.0 arasında tahmin edilmekte) Türkiye’nin afet tarihinde kayda geçmiş en büyük depremlerden birisi olarak yazınımıza girmiştir. (Resim 6.4). Onüç (13) bin insanın öldüğü rivayet edilen ve 109 cami ile 1047 yapının yıkıldığı bilinen bu depremden sonra, dönemin Osmanlı Padişahı II. Beyazıt, çıkardığı bir fermanla harap olan İstanbul’un yeniden imarı için, 50 bin usta görevlendirmiş ve 14 ile 60 yaşları arasındaki erkeklerin inşaat işlerinde çalışmalarını emretmiş, deniz kenarındaki dolgu zeminler üzerinde ev yapımı yasaklanmış ve ahşap karkas (bağdadi) ev yapımı teşvik edilmiştir.

Yanıt Açıklaması: Deprem, sel, heyelan, kaya düşmesi, çığ, fırtına, hortum vb. afetler ani gelişen ve sonuçları yıkıcı olabilen afet türleridir. Bir de yavaş gelişen, etkileri uzun vadede görülebilen ancak sonuçları en az diğer afetler kadar ağır olabilen afet türleri de bulunmaktadır. Bu tür afetlerin başında kuraklık gelmektedir.

Yanıt Açıklaması: Meteoroloji Genel Müdürlüğü tarafından yapılan çalışmalarda ve analizlerde yıllık ortalama yağış miktarları tahmin edilebilmektedir. Ani ve şiddetli yağış miktarları da bu tip analizler ile çözümlenebilmektedir. İllerin yağış ve aşırı yağışlar sonucu uğradığı zararları gösteren sel olayı sayısı haritaları ve taşkın alanlarını işaret eden haritalar da bu anlamda sel tehlike profili oluşturmak için gerekli bilgileri oluşturmaktadır

Yanıt Açıklaması: Haritalar; istatistiki, görsel ve metin şeklindeki diğer bilgiler de katılarak karma bir gösterimle poster haline getirilebilir. Bu yöntem, konuya ilişkin yazılacak kapsamlı bir raporun tek bir görselde öz olarak iletilmesi şeklinde değerlendirilebilir. Posterler bilişsel olarak algıyı destekleyecek şekilde görsel ağırlıklı, metinlerin mümkün olduğunca kısa tutulduğu sunumlardır.

Yanıt Açıklaması: Sakınım planlaması; sürdürülebilirlik, sınırlı kaynakları koruma ve riskleri azaltma hedeflerini gözeten ve yukarıda bahsedilen iyileştirme ve acil durum planlarından farklı olarak afetin gerçekleşmesini beklemeden uygulama bulan bir planlama türüdür.

Yanıt Açıklaması: Sosyo Kültürel Etkenler: O¨zellikle, toplumun afet politikaları karşısındaki eğitim ve bilinç düzeyi ile afet risklerini algılama biçimi bu yönde önemli bir sorun alanı oluşturmaktadır.

Yanıt Açıklaması: Müdahale aşamasında ağırlıklı olarak acil ve kısa dönem ihtiyaçlara yoğunlaşılır ve bazen müdahale afet yardımı (disaster relief) olarak adlandırılır.